Старадаўні драўляны лямус, які знаходзіцца на тэрыторыі Брыгіцкага касцёла ў цэнтры Гродна, рыхтуецца да адкрыцця музея народнага побыту. Асноўныя экспанаты ўжо сабраны. Калі экспазіцыя пачне працаваць, наведвальнікі змогуць не толькі паглядзець, але і памацаць унікальныя прадметы.

У новага музея ўжо ёсць назва – "Старая хатка". Пад экспазіцыю адвялі два пакоі лямуса на першым паверсе. Тут сабраны прадметы, якімі гадоў сто таму карысталіся вясковыя і гарадскія жыхары. Гэта посуд, мэбля, прыстасаванні для мыцця і прасавання бялізны, для розных рамёстваў, рукадзелля, вялікая калекцыя гаспадарчага інвентару.

"Вырашылі арганізаваць у лямусе музей побыту, каб паказаць, як прыкладна выкарыстоўваўся гэты будынак даўней. Гэта была гаспадарчая пабудова з жылымі памяшканнямі. На першым паверсе захоўваўся сельскагаспадарчы інвентар, на другім былі жылыя пакоі. Гэта дапаможа таксама расказаць пра жыццё манашак-брыгітак. Яны шмат часу праводзілі, працуючы на ​​зямлі, кляштару належаў участак плошчай каля 4 гектараў", - распавёў пробашч Брыгіцкага касцёла Антоній Грэмза.

У адным з пакояў узнаўляюць інтэр’еры жылога памяшкання канца XIX – пачатку XX стагоддзя. Тут ужо стаіць адрэстаўраваны драўляны ложак. Матрац у ім набіты сенам, а зверху заслалі тканае пакрывала.

Можна будзе ўбачыць старадаўні масіўны стол, дзіцячы ложачак-калыску, швейную машынку, масіўны куфар.

Будзе прадстаўлена і калекцыя хатняга посуду. Напрыклад, розныя гліняныя збаны.

"Гэта манастырская старадаўняя кавамолка, XVIII ці XIX стагоддзя, нямецкай вытворчасці, яна ў працоўным стане. А гэта рабрыстая дошчачка – не масажор, як могуць падумаць сучасныя дзеці і моладзь. З яе дапамогай гладзілі бялізну. Вось жорны, яны не працоўныя, але можна зразумець іх прынцып працы. А гэта формы для вырабу абутку", - паказвае і расказвае святар.

Гэта прыстасаванне для прасавання бялізны, а зусім не масажор, як можа падумаць сучасная моладзь, адзначае пробашч Брыгіцкага касцёла Антоній Грэмза

Музейны пакой яшчэ да канца не аформлены, таму прадметы стаяць у куце. Сярод іх – драўляная маслабойка, прас, які працуе на вуглях, драўляныя рубанкі, бітоны, плеценыя кошыкі. Зусім хутка з’явіцца старадаўняя шафа – цяпер яна на рэстаўрацыі.

У іншай, больш прасторнай зале, размесціцца экспазіцыя сельскагаспадарчага інструменту. Самыя цікавыя экспанаты – гэта сельскагаспадарчыя шалі і механічная ручная сеялка. Наведвальнікі ўбачаць, як яна працуе – ёсць спецыяльная ёмістасць для насення, плужок для фармавання рада, ручкі і невялікія колы.

Будзе тут і ўласны ткацкі станок, на якім стануць праводзіць навучальныя майстар-класы па ткацтве. Станок збіраюць з трох непрацоўных, нейкія дэталі і зусім патрабуюць замены.

"Усе сабраныя тут прадметы побыту ў працоўным стане. Людзі змогуць не толькі паглядзець, але і ўбачыць іх у дзеянні. Напрыклад, зразумець, як працаваў калаўрот, убачыць верацяно і зразумець працэс вырабу нітак. Убачыць працу ткацкага станка. У жылым пакоі можна будзе прысесці на ложак, зразумець, як людзям спалася на сенніку", - расказвае Антоній Грэмза.

На другім паверсе будынка размясцілася выставачная галерэя старых ікон. Яны прынесены ў музей парафіянамі касцёла, а некалі віселі ў вясковых дамах іх бабуль і дзядуль. На абразах намаляваны не толькі класічныя сюжэты. Ёсць, да прыкладу, абраз з выявай алтара Вострай брамы ў Вільні.

Старадаўнія і ўнікальныя рэчы для музея побыту ў лямусе збіраліся на працягу некалькіх гадоў. У асноўным, іх бязвыплатна перадавалі жыхары Гродзенскага раёна. Ёсць прадметы са Смаргонскага і Шчучынскага раёнаў. Многія з іх патрабавалі рамонту і рэстаўрацыі. Гэтым займаліся валанцёры Брыгіцкага касцёла.

“Мы ўдзячны людзям, якія перадавалі нам старажытныя прадметы, якімі карысталіся іх продкі. Для іх было вельмі важна, каб яны не захоўваліся недзе ў кладоўцы, а працягнулі служыць людзям, былі выстаўлены ў музеі. Гатовы прыняць цікавыя старажытныя рэчы, калекцыя музея будзе пастаянна папаўняцца. Месца для новых экспанатаў тут яшчэ дастаткова", - расказаў куратар аднаўлення Брыгіцкага комплексу Павел Малахаў.

Субяседнік удакладніў, што для музея будуць цікавыя прадметы пачатку XX стагоддзя і больш старыя, якія маюць гістарычную і этнаграфічную каштоўнасць, нейкія незвычайныя рэчы, якія адлюстроўваюць асаблівасці жыцця простых вяскоўцаў і гараджан таго часу.

Лямусам, пачынаючы з XVII стагоддзя, звалі гаспадарчую пабудову. Першы паверх выкарыстоўваўся для захоўвання прадуктаў і гаспадарчага інвентару, другі – як жылы. Вядома, што першапачаткова на другім паверсе гродзенскага лямуса размяшчаўся духоўнік сясцёр-манашак. А калі быў пабудаваны цагляны корпус, тут маглі размяшчацца працаўнікі, якія абслугоўвалі кляштар.

Адкрыццё музея побыту завершыць рэстаўрацыйныя работы ў гродзенскім лямусе. Стварэнне музея – гэта чацвёрты этап, які праходзіць ва ўнутраных памяшканнях будынка.

Рэстаўрацыя пачалася ў 2016 годзе. Яна праводзілася пры ўдзеле польскіх рэстаўратараў і пад кантролем Міністэрства культуры, бо будынак уключаны ў спісак гісторыка-культурных каштоўнасцей Беларусі – яму прысвоена нулявая, гэта значыць вышэйшая, катэгорыя каштоўнасці.

Падчас першых трох этапаў рэстаўрацыі спецыялісты прыбралі сляды сучасных дапрацовак і рамонтаў, якія з’явіліся ў XX стагоддзі. Спачатку тут быў інтэрнат для манашак, затым – склады. У савецкі час – кабінеты псіхіятрычнай бальніцы. Так, у лямусе замянілі вокны, прагнілыя фрагменты драўляных сцен, пачысцілі і апрацавалі адмысловымі ахоўнымі растворамі, зрабілі аўтэнтычны дах з гонты – тонкіх асінавых пласцінак.

Сёлета драўляны лямус адзначае юбілей – 255 гадоў з моманту з’яўлення. Ён быў узведзены ў 1769 годзе па незвычайнай тэхналогіі – цалкам з дрэва без адзінага цвіка.

Лямус знаходзіцца на тэрыторыі Брыгіцкага касцёла па вуліцы Карла Маркса. Ён лічыцца самай старой гаспадарчай і жылой драўлянай пабудовай у Беларусі.

Вядома, што цяперашні будынак лямуса на тэрыторыі брыгіцкага комплексу – гэта другая падобная пабудова. Першы лямус на гэтым жа месцы быў пабудаваны ў пачатку XVII стагоддзя. Па якой прычыне яго замянілі, у касцёле не знайшлі дакладнай інфармацыі. Ён мог згарэць, яго таксама маглі разабраць, каб узвесці больш дасканалы будынак.

Доступ на тэрыторыю манастырскага комплексу для агляду лямуса адкрыты з 2019 года. Уваход – бясплатны, але вітаецца любое добраахвотнае ахвяраванне. Сабраныя сродкі ідуць на абарону ад разбурэнняў драўляных элементаў пабудовы, якія патрабуюць рэгулярнай рэстаўрацыі.

Гродна, 10 жніўня 2024
Sputnik, Іна Грышук