Памяці кардынала Сьвёнтка.
Як кожны чалавек, якому баліць лёс Беларусі, я часам сумняваюся ў нашай пасьпяховай будучыні. Разумею, што не без падставаў Васіль Быкаў сказаў некалі, што беларусы спазьніліся на свой цягнік. Вялікі пісьменьнік, вядома ж, меў на ўвазе цягнік гісторыі... Але ў іншыя хвіліны, хвіліны надзеі, калі я аптымістычна гляджу ў будучыню нашага народу, я заўсёды ўспамінаю кардынала Сьвёнтка. І вось чаму.
Цяпер шмат хто мяркуе, што пры Аляксандру Лукашэнку русыфікацыя і дэнацыяналізацыя Беларусі набылі нечуваныя маштабы. Праўда, аднак, заключаецца ў тым, што дэнацыяналізацыя Беларусі была такой самай амаль усё ХХ стагодзьдзе. Беларусь страціла мільёны сваіх сыноў і дачок ня толькі на франтах войнаў і ня толькі падчас страшэнных камуністычных рэпрэсіяў – іншыя мільёны беларусаў спакойна зьехалі ў Расею і Польшчу і шчасьліва забыліся, хто яны і адкуль. Вырасшы на менскай ускраіне, я памятаю, як у 70-я гады гарадзкая моладзь пагардліва ставіліся да вяскоўцаў за іх беларускае вымаўленьне, як называла іх “крестамі” і як люта, з гранічнай жорсткасьцю і нянавісьцю зьбівала да непрытомнасьці нядаўніх вяскоўцаў-жыхароў ускраінных заводзкіх інтэрнатаў, нападаючы на іх цэлымі зграямі. Памятаю і свой шок, калі аднойчы на набярэжнай Сьвіслачы ў 1981 ці 1982 годзе сустрэў двух інтэлігентнага выгляду, добра апранутых мужчынаў з партфэлямі, якія ішлі і размаўлялі паміж сабой па-беларуску... Тая сустрэча, дарэчы, перадвызначыла і мой хуткі пераход на беларускую мову.
А цяпер сытуацыя ўжо зусім іншая, сёньня ў мяне ўжо ёсьць надзея. І дае мне яе, сярод іншага... Каталіцкая царква, якую ўжо з поўным правам можна назваць Беларускай Каталіцкай царквой. І вырашальнаю ролю ў тым, каб царква стала такой, адыграў кардынал Казімір Сьвёнтак.
Зразумела, што ў савецкія часы быў герой-падзьвіжнік ксёндз Уладыслаў Чарняўскі, які адзін працаваў як акадэмічны інстытут, пераклаўшы Біблію ды Імшал, у 80-90-я гады быў шырокі рух сярод каталіцкай інтэлігенцыі, была Беларуская Каталіцкая грамада, адроджаны часопіс “Крыніца”, а таксама выдатны нунцый Ватыкану ў Менску Агастына Маркета, які зразумеў патрэбы беларусаў і ўсяляк спрыяў ім. Быў нарэшце і шырокі ўніяцкі рух, які, як дрожджы, стымуляваў усіх сваіх канкурэнтаў. Але на чале Каталіцкай царквы з 1991 да 2006 году стаяў арцыбіскуп, а пасьля кардынал Казімір Сьвёнтак. І вось ад яго, чалавека, які карыстаўся велізарным уплывам у Польшчы і Ватыкане (дзе пры папу-паляку польскі ўплыў быў ці не абсалютны), залежала, якой стане Каталіцкая царква. І Сьвёнтак, менавіта ён, мог сказаць “не” – і нічога б не было, як гэтага няма дасюль у Праваслаўнай царкве, бо тамтэйшы герарх сказаў і далей кажа беларушчыне сваё “не”. А вось Сьвёнтак (наступіўшы на сваё нацыянальнае пачуцьцё, якое, бясспрэчна, меў) сказаў “так”.
Пры Сьвёнтку выйшаў па-беларуску каталіцкі Імшал, беларуская мова стала афіцыйнай мовай справаводзтва Каталіцкай царквы, па-беларуску пачала працаваць сэмінарыя ў Пінску, пачалі выдавацца малітоўнікі, катэхізмы і часопісы і ў сотнях касьцёлаў па ўсёй краіне пачалі служыцца беларускія набажэнствы. За гэта ўсё ў пэўных колах Польшчы кардынал Сьвёнтак ня толькі сустрэў неразуменьне, але і пачуў на свой адрас праклёны за здраду польскіх інтарэсаў на крэсах.
Быў ён аднак не зусім крэсавякам, бо нарадзіўся ў Прыбалтыцы. Таму і не вызначаўся асаблівай зацятасьцю, якую часта маюць не палякі з цэнтральнай Польшчы, а якраз палякі крэсовыя.
Кардынал часта расказваў, як расейскі афіцэр, які выдаваў яму даведку аб вызваленьні, паглядзеўшы асабістую справу вязьня, быў уражаны, што той доўгія гады правёў у Інце – у лягеры за палярным кругам, у тундры. Звычайна адтуль ніхто не вяртаўся, а Сьвёнтак выжыў, бо, відаць, Божым плянам яму было наканавана выканаць яшчэ адну важную місію – узначаліць адраджэньне Каталіцкай царквы ў Беларусі і зрабіць яе беларускай. За 10 гадоў у сталінскіх лягерах ён бачыў там шмат людзей, якія сядзелі за любоў да сваіх Айчынаў – да Літвы, да Латвіі, да Ўкраіны, да Польшчы і да Беларусі таксама. І пра гэта ён памятаў усё сваё жыцьцё.
Ніколі не забуду, як 10 гадоў назад у мяне варушыліся валасы на галаве ад усьведамленьня гістарычнай значнасьці падзеі і ўсьведамленьня незваротнасьці працэсу. Было гэта, калі кардынал Сьвёнтак прывёз у Рым першую вялікую групу паломнікаў зь Беларусі, некалькі сотняў чалавек на дзясятку аўтобусаў. Запіс прывітальнага слова кардынала на сустрэчы з папам Янам Паўлам ІІ і слова пантыфіка ў адказ немагчыма было слухаць спакойна. Два палякі, папа і кардынал, гаварылі на ламанай беларускай мове... Гэта было завяршэньне высілкаў сотняў рыма-каталіцкіх і грэка-каталіцкіх беларускіх падзьвіжнікаў ХХ стагодзьдзя, многія зь якіх пайшлі на пакуты і склалі галовы за ажыцьцяўленьне гэтай сваёй мары.
Неяк расейская газэта “Известия” зьмясьціла рэпартаж свайго карэспандэнта зь Менску, які разважаў пра тое, ці сапраўды беларусы браты расейцам, ці сапраўды яны рускія. І вось карэспандэнт той “біў у набат”, маўляў, зайдзіце ў Чырвоны касьцёл у цэнтры беларускай сталіцы – гэта ж сапраўдны нацыяналістычны канвэер, восем беларускамоўных набажэнстваў кожны дзень, тысячы людзей на кожнай службе, сотні спавядаюцца, і ўсё моладзь, моладзь і моладзь...
І вось я часта думаю, што калі Беларусі наканавана некалі адрадзіцца пасьля сёньняшняй нацыянальнай пустэчы, дык натуральнай базай для будучай беларусізацыі ўсёй краіны стануць тыя сотні тысяч (а можа і пара мільёнаў) католікаў, якія сёньня кожны дзень моляцца па-беларуску.
Сьвёнтак мог застацца добрым палякам і дапільнаваць інтарэсы Польшчы на крэсах, але ці застаўся б ён добрым католікам у гэтым выпадку? Ён выбраў веру і пайшоў усьлед за сваім вялікім папярэднікам – апосталам Паўлам, які казаў, што для габрэяў ён габрэй, а для грэкаў – грэк. Сьвёнтак для беларусаў стаўся беларусам.
Сяргей Абламейка
Радыё Свабода
Прага, 21 ліпеня 2001
Цяпер шмат хто мяркуе, што пры Аляксандру Лукашэнку русыфікацыя і дэнацыяналізацыя Беларусі набылі нечуваныя маштабы. Праўда, аднак, заключаецца ў тым, што дэнацыяналізацыя Беларусі была такой самай амаль усё ХХ стагодзьдзе. Беларусь страціла мільёны сваіх сыноў і дачок ня толькі на франтах войнаў і ня толькі падчас страшэнных камуністычных рэпрэсіяў – іншыя мільёны беларусаў спакойна зьехалі ў Расею і Польшчу і шчасьліва забыліся, хто яны і адкуль. Вырасшы на менскай ускраіне, я памятаю, як у 70-я гады гарадзкая моладзь пагардліва ставіліся да вяскоўцаў за іх беларускае вымаўленьне, як называла іх “крестамі” і як люта, з гранічнай жорсткасьцю і нянавісьцю зьбівала да непрытомнасьці нядаўніх вяскоўцаў-жыхароў ускраінных заводзкіх інтэрнатаў, нападаючы на іх цэлымі зграямі. Памятаю і свой шок, калі аднойчы на набярэжнай Сьвіслачы ў 1981 ці 1982 годзе сустрэў двух інтэлігентнага выгляду, добра апранутых мужчынаў з партфэлямі, якія ішлі і размаўлялі паміж сабой па-беларуску... Тая сустрэча, дарэчы, перадвызначыла і мой хуткі пераход на беларускую мову.
А цяпер сытуацыя ўжо зусім іншая, сёньня ў мяне ўжо ёсьць надзея. І дае мне яе, сярод іншага... Каталіцкая царква, якую ўжо з поўным правам можна назваць Беларускай Каталіцкай царквой. І вырашальнаю ролю ў тым, каб царква стала такой, адыграў кардынал Казімір Сьвёнтак.
Зразумела, што ў савецкія часы быў герой-падзьвіжнік ксёндз Уладыслаў Чарняўскі, які адзін працаваў як акадэмічны інстытут, пераклаўшы Біблію ды Імшал, у 80-90-я гады быў шырокі рух сярод каталіцкай інтэлігенцыі, была Беларуская Каталіцкая грамада, адроджаны часопіс “Крыніца”, а таксама выдатны нунцый Ватыкану ў Менску Агастына Маркета, які зразумеў патрэбы беларусаў і ўсяляк спрыяў ім. Быў нарэшце і шырокі ўніяцкі рух, які, як дрожджы, стымуляваў усіх сваіх канкурэнтаў. Але на чале Каталіцкай царквы з 1991 да 2006 году стаяў арцыбіскуп, а пасьля кардынал Казімір Сьвёнтак. І вось ад яго, чалавека, які карыстаўся велізарным уплывам у Польшчы і Ватыкане (дзе пры папу-паляку польскі ўплыў быў ці не абсалютны), залежала, якой стане Каталіцкая царква. І Сьвёнтак, менавіта ён, мог сказаць “не” – і нічога б не было, як гэтага няма дасюль у Праваслаўнай царкве, бо тамтэйшы герарх сказаў і далей кажа беларушчыне сваё “не”. А вось Сьвёнтак (наступіўшы на сваё нацыянальнае пачуцьцё, якое, бясспрэчна, меў) сказаў “так”.
Пры Сьвёнтку выйшаў па-беларуску каталіцкі Імшал, беларуская мова стала афіцыйнай мовай справаводзтва Каталіцкай царквы, па-беларуску пачала працаваць сэмінарыя ў Пінску, пачалі выдавацца малітоўнікі, катэхізмы і часопісы і ў сотнях касьцёлаў па ўсёй краіне пачалі служыцца беларускія набажэнствы. За гэта ўсё ў пэўных колах Польшчы кардынал Сьвёнтак ня толькі сустрэў неразуменьне, але і пачуў на свой адрас праклёны за здраду польскіх інтарэсаў на крэсах.
Быў ён аднак не зусім крэсавякам, бо нарадзіўся ў Прыбалтыцы. Таму і не вызначаўся асаблівай зацятасьцю, якую часта маюць не палякі з цэнтральнай Польшчы, а якраз палякі крэсовыя.
Кардынал часта расказваў, як расейскі афіцэр, які выдаваў яму даведку аб вызваленьні, паглядзеўшы асабістую справу вязьня, быў уражаны, што той доўгія гады правёў у Інце – у лягеры за палярным кругам, у тундры. Звычайна адтуль ніхто не вяртаўся, а Сьвёнтак выжыў, бо, відаць, Божым плянам яму было наканавана выканаць яшчэ адну важную місію – узначаліць адраджэньне Каталіцкай царквы ў Беларусі і зрабіць яе беларускай. За 10 гадоў у сталінскіх лягерах ён бачыў там шмат людзей, якія сядзелі за любоў да сваіх Айчынаў – да Літвы, да Латвіі, да Ўкраіны, да Польшчы і да Беларусі таксама. І пра гэта ён памятаў усё сваё жыцьцё.
Ніколі не забуду, як 10 гадоў назад у мяне варушыліся валасы на галаве ад усьведамленьня гістарычнай значнасьці падзеі і ўсьведамленьня незваротнасьці працэсу. Было гэта, калі кардынал Сьвёнтак прывёз у Рым першую вялікую групу паломнікаў зь Беларусі, некалькі сотняў чалавек на дзясятку аўтобусаў. Запіс прывітальнага слова кардынала на сустрэчы з папам Янам Паўлам ІІ і слова пантыфіка ў адказ немагчыма было слухаць спакойна. Два палякі, папа і кардынал, гаварылі на ламанай беларускай мове... Гэта было завяршэньне высілкаў сотняў рыма-каталіцкіх і грэка-каталіцкіх беларускіх падзьвіжнікаў ХХ стагодзьдзя, многія зь якіх пайшлі на пакуты і склалі галовы за ажыцьцяўленьне гэтай сваёй мары.
Неяк расейская газэта “Известия” зьмясьціла рэпартаж свайго карэспандэнта зь Менску, які разважаў пра тое, ці сапраўды беларусы браты расейцам, ці сапраўды яны рускія. І вось карэспандэнт той “біў у набат”, маўляў, зайдзіце ў Чырвоны касьцёл у цэнтры беларускай сталіцы – гэта ж сапраўдны нацыяналістычны канвэер, восем беларускамоўных набажэнстваў кожны дзень, тысячы людзей на кожнай службе, сотні спавядаюцца, і ўсё моладзь, моладзь і моладзь...І вось я часта думаю, што калі Беларусі наканавана некалі адрадзіцца пасьля сёньняшняй нацыянальнай пустэчы, дык натуральнай базай для будучай беларусізацыі ўсёй краіны стануць тыя сотні тысяч (а можа і пара мільёнаў) католікаў, якія сёньня кожны дзень моляцца па-беларуску.
Сьвёнтак мог застацца добрым палякам і дапільнаваць інтарэсы Польшчы на крэсах, але ці застаўся б ён добрым католікам у гэтым выпадку? Ён выбраў веру і пайшоў усьлед за сваім вялікім папярэднікам – апосталам Паўлам, які казаў, што для габрэяў ён габрэй, а для грэкаў – грэк. Сьвёнтак для беларусаў стаўся беларусам.
Сяргей Абламейка
Радыё Свабода
Прага, 21 ліпеня 2001
Ссылка на текущий документ: http://belarus.kz/aktueller/2-/1030/8097
Текущая дата: 15.11.2024