Той, хто даўно не прыязджаў у Гродна, Замкавую гару цяпер можа не пазнаць. На месцы руін і рэшткаў абарончых сцен узвышаецца высокая сцяна з чырвонай цэглы і два высокія будынкі - так званая камяніца і сярэдняя вежа. Раней гэтыя будынкі мы маглі бачыць толькі на макетах, якія паказваюць копію замка часоў Стэфана Баторыя, а цяпер - ужывую.

Рэстаўрацыя Старога замка ў Гродне пачалася ўсяго два гады таму. Першымі на аб`ект прыйшлі археолагі, пасля іх - будаўнікі, якія пачалі ўзводзіць сцяну і вежы, умацоўваць уваходную браму, якая захавалася.

"Узведзены ўсе аб`екты, якія планавалася пабудаваць. Гэта атык над уязной брамай, галерэі, "мерная хата", камяніца (гэта ўмоўная назва) і сярэдняя вежа. Усё гэта вы і самі бачыце", - сцісла пералічвае аб`ём выкананых за апошні год работ дырэктар Гродзенскага гісторыка-археалагічнага музея Юрый Кітурка.

Напрыклад, атык - гэта новы паверх над уязной вежай. Злева ад уязной вежы пабудавана вонкавая сцяна, усярэдзіне якой з`явілася крытая галерэя. З яе можна трапіць у будынак так званай камяніцы, самы крайні будынак - гэта сярэдняя вежа. "Мерную хату" можна ўбачыць, калі зайсці ў панадворак Старога замка. Але наведвальнікаў сюды зараз не пускаюць. Гэта аднапавярховы будынак, размешчаны ўздоўж абарончай сцяны.

Праўда, знешні выгляд ва ўсіх будынкаў пакуль не вельмі прэзентабельны. Зусім хутка выкананыя з чырвонай цэглы вонкавыя сцены атынкуюць і накрыюць спецыяльнай ахоўнай глазурай. Колер сцен будзе колеру тынкоўкі. Камяніца і сярэдняя вежа схаваюцца пад чарапіцай ярка-цаглянага колеру. У бліжэйшы час на сваё месца ўстане і купал, які размесціцца над уязной аркай.

Па праекце сцены, аконныя і дзвярныя праёмы павінны быць дапоўнены каменнымі дэкаратыўнымі элементамі і скульптурамі. Менавіта яны зробяць будынкі прыбранымі, як і было ў эпоху Рэнесансу.

Каменны дэкор вырабляецца на прыватным прадпрыемстве пад Гродна з пяшчаніку. Напрыклад, элементамі з пяшчаніку часткова абліцаваная ўязная арка і аконныя праёмы, дэкаратыўныя элементы мацуюцца да вонкавых сцен. Усталяваная балюстрада, якая служыць агароджай адкрытай галерэі, размешчанай над уязной групай.

Будаўніча-мантажныя работы будуць працягвацца не менш за паўгода, дакладныя тэрміны іх заканчэння не называюцца. Трэба выканаць чарнавую аздабленне сцен, правесці электрычнасць, ацяпленне і іншыя камунікацыі. Будуць устаўленыя драўляныя вокны і дзверы, якія ўжо вырабляюцца.

Юрый Кітурка адказвае на пытанне, якое хвалюе многіх - аб якасці работ. Яно і зразумела - бо на аб`екце працуюць будаўнікі ААТ "Гроднажылбуд", якое спецыялізуецца на будаўніцтве жылля.

"Якасць работ пастаянна адсочваецца. Ёсць спецыяльны чалавек, які за гэтым сочыць. Можна сказаць, што якасць дастаткова здавальняючая для арганізацыі, якая не спецыялізуецца на рэстаўрацыйных работах, ды і няма ў Беларусі такіх арганізацый", - адзначыў Кітурка.

Варта нагадаць, што працы па аднаўленні Старога замка ў Гродне падзеленыя на тры этапы. У фінале Стары замак павінен стаць копіяй палаца XVI стагоддзя часоў караля Стэфана Баторыя. Зараз выконваецца першая чарга. Гэта аднаўленне той часткі замка, якая знаходзілася з боку Нёмана. Рэстаўрацыя выконваецца па зробленым амаль 30 гадоў таму праекце архітэктара Уладзіміра Бачкова. Але ў ходзе работ у праект ўносіліся змены, улічваліся меркаванні грамадскасці і экспертаў.

Так, было вырашана змяніць форму купала над уваходнай вежай - ён будзе не круглай шарападобнай формы, а ў выглядзе класічнай цыбуліны. Да гэтага пытання былі падлучаныя польскія спецыялісты. Пасля доўгіх абмеркаванняў было вырашана захаваць другі паверх прыбудовы, якая размешчана злева ад уязной вежы. Яшчэ адна важная змена - цалкам зменена аснова сярэдняй вежы, гэта дазволіла захаваць старыя падмуркі.

Дакладныя даты заканчэння першага этапу рэстаўрацыі не вядомыя. Калі з аб`екта сыдуць будаўнікі, пачнуцца работы па афармленні ўнутраных інтэр`ераў і стварэнні музейных экспазіцый. Як распавёў Кітурка, на першым паверсе уваходнай вежы будзе каса, на другім - наведвальнікі змогуць убачыць інтэр`еры замкавай капліцы. На першым паверсе сярэдняй вежы госці ўбачаць археалагічна-архітэктурную экспазіцыю, дзе будуць паказаны каменныя элементы замка, якія захаваліся з XVI стагоддзя. Яны былі знойдзены ў міжваенны час, пазней страчаны і нядаўна зноў адкрыты.

Другі паверх сярэдняй вежы зойме тэматычная экспазіцыя, прысвечаная старажытнаму Гродна, да часоў Стэфана Баторыя. Трэці паверх - каралеўская лазня, чацвёрты паверх - алебастравая зала, якая ў ранейшыя часы была месцам адпачынку караля.

У будынку камяніцы пакажуць інтэр`ерныя экспазіцыі, напрыклад, можна будзе ўбачыць меркаванае жыллё прыдворных. А вось трапіць у памяшканні мернай хаты не атрымаецца. Тут размесцяцца тэхнічныя памяшканні.

Месцам для прыемных шпацыраў і прыгожых фота абяцае стаць адкрытая галерэя над уваходнай групай. Каб падняцца на яе, прыйдзецца прагуляцца па доўгіх галерэях з высокай столлю. Па сутнасці, гэта яшчэ адна аглядная пляцоўка, абгароджаная вытанчанай балюстрадай. Гуляць тут можна будзе нават зімой. Тут цёплая падлога, дзякуючы якой не будзе ўтварацца наледзь і гурбы, зробленая сістэма адводу вады.

Цікаўлюся: "Ці можна сказаць, што зусім хутка гродзенскі Стары замак стане самым прыгожым у Беларусі"?

"Давайце пачакаем, калі яго пабудуюць", - адказвае Кітурка і тлумачыць: "Зараз выконваецца толькі першая чарга рэстаўрацыі, а гэта толькі пятая частка ад усяго аб`ёму работ па аднаўленні замка. Калі будзе адноўлены палац (гэта другая чарга работ - Sputnik) , менавіта ён стане галоўнай дамінантай у дадзеным ансамблі. Гэта цяпер усё звяртаюць увагу на новыя вежы, купал. Але яны будуць выглядаць больш сціпла на фоне палаца".

Як паведаміў Кітурка, цяпер ідзе падрыхтоўчая праца да другога этапу. У бліжэйшы час пачнецца стадыя перадпраектных работ і будуць праводзіцца археалагічныя даследаванні і зандаж на сценах замка. Усё гэта дапаможа зразумець, якой была планіроўка замка ў XVI стагоддзі. Папросту кажучы, у пэўных месцах са сцен здымуць тынкоўку. Магчыма, будуць знойдзеныя старыя пласты тынкоўкі, на якой маглі захавацца сляды арнаментаў і жывапісу часоў Стэфана Баторыя, а таксама пазнейшых перыядаў. Пасля дадатковых даследаванняў з улікам атрыманых дадзеных у праекце могуць з`явіцца карэкціроўкі.

Іна Грышук

Sputnik, 30 верасня 2019