Такую задачу кіраўнік дзяржавы паставіў 5 жніўня на нарадзе па пытанню развіцця навуковай сферы Беларусі, паведамілі ў прэс-службе беларускага лідара.
Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь Аляксандр Лукашэнка даў тры месяцы на распрацоўку праграмы пераўтварэння беларускай навукі: структура навуковай сферы павінна стаць кампактнай і эфектыўна кіруемай, але пры гэтым рэфармаванне не павінна прывесці да яе татальнай ломкі і разбурэння.
Аляксандр Лукашэнка нагадаў, што ў снежні 2011 года даручаў распрацаваць і рэалізаваць комплекс мер па развіццю навуковай сферы. Паводле яго слоў, за мінулыя два гады прапаноўваліся розныя варыянты пераўтварэнняў. Гучалі прапановы аб ператварэнні Акадэміі навук у грамадскую арганізацыю з перадачай усіх фундаментальных даследаванняў ВНУ, а прыкладных - прадпрыемствам. А таксама процілеглыя пункты гледжання - аб максімальнай канцэнтрацыі ўсіх даследаванняў у акадэмічным сектары і пераўтварэнні самой акадэміі ў вялікую навукова-вытворчую карпарацыю са стварэннем холдынгаў на базе яе інстытутаў, прамысловых і іншых прадпрыемстваў. Выказваліся ідэі аб трансфармацыі Акадэміі навук у новы орган дзяржаўнага кіравання навукова-тэхнічнай і інавацыйнай дзейнасцю.
Напярэдадні нарады кіраўніку дзяржавы былі прадстаўлены новыя прапановы НАН Беларусі, якія прадугледжваюць перадачу ёй усіх галіновых навуковых арганізацый і адкрыццё на базе Акадэміі навук і ДКНТ навукова-практычнага цэнтра па стварэнню высокатэхналагічных і навукаёмістых сектараў эканомікі.
Перш чым прыняць рашэнне па гэтых прапановах, Аляксандр Лукашэнка вызначыў напрамкі і стратэгічныя задачы, якія трэба будзе вырашыць беларускай навуцы.
На думку Прэзідэнта, беларуская навука павінна быць дакладна сарыентавана на патрэбнасці айчыннай эканомікі і ператварыцца ў дзейсны інструмент яе мадэрнізацыі. Пры гэтым асноўны ўпор павінен быць зроблены на прыкладныя распрацоўкі.
Прэзідэнт лічыць, што вынікі навуковых даследаванняў як у галіне прыродазнаўчых, так і гуманітарных навук неабходна ператварыць у запатрабаваны эканомікай і грамадствам інтэлектуальны прадукт, для чаго патрэбна ўдасканаленне існуючай сістэмы праграмна-мэтавага кіравання навукай.
"Работа па прамых заказах вытворчага сектара павінна стаць распаўсюджанай практыкай, - сказаў кіраўнік дзяржавы. - У сучасных умовах важна не столькі размеркаваць і асвоіць бюджэт на навуку, колькі стварыць на аснове яе вынікаў высокатэхналагічны і інавацыйны прадукт. Патрэбна эфектыўная сістэма навуковага менеджменту".
Аляксандр Лукашэнка адзначыў, што гуманітарным даследаванням трэба надаць экспертна-аналітычную накіраванасць. "Усе эканамічныя, палітычныя, прававыя і сацыяльныя ініцыятывы, што рэалізуюцца дзяржаўнымі органамі, павінны быць падлічаны і абгрунтаваны, абапірацца на трывалы тэарэтычны фундамент", - сказаў кіраўнік дзяржавы.
Асаблівую ўвагу Прэзідэнт засяродзіў на пытаннях фінансавання беларускай навукі.
"Навуковая супольнасць разам з дзяржаўнымі служачымі пастаянна скардзіцца на няхватку фінансавання навуковай сферы. Так, навукаёмістасць ВУП у нас у разы ніжэйшая ў параўнанні з тэхналагічна развітымі краінамі. Але калі вы сцвярджаеце, што наша навука павярнулася тварам да практыкі, то чаму толькі дзяржава плаціць і павінна плаціць за распрацоўкі вучоных? А вытворчыя, камерцыйныя прадпрыемствы?" - адзначыў кіраўнік дзяржавы.
Прэзідэнт лічыць, што неабходна мэтанакіравана выкарыстоўваць інструмент дзяржаўнага заказу ў стратэгічна важных для краіны сферах, а на іншыя напрамкі даследаванняў больш актыўна прыцягваць пазабюджэтныя крыніцы.
"Плаціць шалёныя грошы мы з 1 студзеня нікому не будзем, у тым ліку і вучоным. А вучоным перш за ўсё, таму што вучоныя - разумныя людзі, павінны зарабіць і сабе, і дзяржаве", - адзначыў Аляксандр Лукашэнка.
"Таму навошта ж мы будзем выкідваць з бюджэту грошы, не атрымліваючы належнай аддачы, і ў той жа час будзем аддаваць апошнія грошы на прарыўныя напрамкі? Там, дзе будзем бачыць і адчуваць, што атрымаем вынік, мы будзем адрываць ад усяго і вучоным аддаваць апошнія грошы, таму што яны акупяцца", - сказаў кіраўнік дзяржавы. "Не было такога выпадку, каб навука не акуплялася. У савецкі час рубель дзесяць прыносіў, як было прынята гаварыць", - дадаў ён.
Аляксандр Лукашэнка лічыць, што неабходна канчаткова вызначыцца з лёсам фундаментальнай навукі. "У нас не такая вялікая і багатая краіна, каб развіваць шырокі спектр такіх даследаванняў. І пытанне, напэўна, нават не ў гэтым. Пытанне ў тым, наколькі нам патрэбны гэтыя фундаментальныя даследаванні і наколькі мы будзем паспяховыя, займаючыся тымі ці іншымі фундаментальнымі напрамкамі. Я гляджу на гэта прагматычна, каб не выкінуць грошы на вецер. Лепш мы патрацім грошы на некалькі прарыўных напрамкаў, скажам, будучага 6-га тэхналагічнага ўкладу, а таксама будзем далей развіваць тыя напрамкі, дзе ў Беларусі склаліся сусветныя навуковыя школы, напрыклад, оптыка, лазерная фізіка, цеплафізіка, біяарганічная хімія і матэрыялазнаўства, як фундамент для развіцця прыкладных даследаванняў і вышэйшай адукацыі", - сказаў Прэзідэнт.
"Пытанне яшчэ ў тым, калі гэта не патрэбна краіне і перспектывы не бачыцца, але вы бачыце, гэта заўтра можна прадаць, - калі ласка, займайцеся. Дамаўляйцеся з Кітаем, Расіяй, Амерыкай - кім хочаце. Няхай яны фінансуюць вас, а яны з задавальненнем будуць фінансаваць, калі будуць бачыць, што заўтра будзе нармальны прадукт", - адзначыў кіраўнік дзяржавы.
Аляксандр Лукашэнка падкрэсліў, што прагматычным павінен стаць падыход і да ўдзелу беларускіх вучоных у такіх буйных міжнародных праектах, як вывучэнне касмічнай прасторы, работа Вялікага адроннага калайдара. Такія праекты павінны не толькі задавольваць навуковы інтарэс, але і станавіцца стымулам для развіцця ў Беларусі высокатэхналагічных вытворчасцей. "Але ў гэтым мы павінны прымаць удзел толькі на аснове глыбокага прагматызму", - дадаў Прэзідэнт.
Кіраўнік дзяржавы запатрабаваў у самыя кароткія тэрміны правесці аптымізацыю арганізацый усёй навуковай сферы і перш за ўсё Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі.
"Структура навуковай сферы павінна стаць кампактнай і эфектыўна кіруемай. Неабходна пазбавіцца ад рудыментарных звёнаў, каб мець магчымасць развівацца пераважна за кошт продажу ўласнага інтэлектуальнага прадукту пры мінімальнай бюджэтнай падтрымцы, - сказаў Прэзідэнт. - Сёння акадэмія - цэлая дзяржава ў дзяржаве, звыш 120 усялякіх навуковых, вытворчых, сацыяльных арганізацый з 18 тыс. чалавек, з якіх толькі трэць работнікаў з`яўляюцца даследчыкамі. Чаму мы не бачым важкай аддачы ад такога вялікага патэнцыялу?"
Пры гэтым Аляксандр Лукашэнка звярнуў увагу на тое, што пераўтварэнні ў навуковай сферы не павінны прывесці да яе татальнай ломкі і разбурэння.
"Урад, іншыя дзяржаўныя органы і структуры павінны вызначыцца: што менавіта мы хочам ад навукі? Якія задачы перад ёю ставім? Што ў нас у прыярытэтах? Навука павінна дакладна разумець гэтыя рэчы", - адзначыў кіраўнік дзяржавы. Ён дадаў, што адказы на гэтыя пытанні ўрад павінен шукаць у цесным кантакце і з удзелам саміх вучоных.
Прэзідэнт лічыць, каб пазбегнуць далейшага распылення кадравых і фінансавых рэсурсаў, трэба на агульнадзяржаўным узроўні забяспечыць дакладную арганізацыю і каардынацыю даследаванняў у акадэмічным, галіновым і вузаўскім сектарах навукі, ліквідаваць ведамасную раз`яднанасць, дубліраванне ў іх рабоце.
"Калі мы хочам дабіцца важкай аддачы ад навуковых даследаванняў на вытворчасці, нам трэба аднавіць галіновую навуку, надаць ёй ролю правадніка перадавых тэхналогій на кожным канкрэтным прадпрыемстве, якую яна адыгрывала, дапусцім, у савецкі перыяд", - сказаў кіраўнік дзяржавы.
Паводле яго слоў, асноўнымі функцыямі вузаўскай навукі павінны стаць як атрыманне новых ведаў, так і падтрыманне высокага адукацыйнага ўзроўню ў дзяржаве: "Калі выкладчыкі ВНУ перастануць займацца даследаваннямі, то яны адстануць ад сучасных тэндэнцый у навуцы, а значыць, і навучыць нічаму нікога на змогуць". Кіраўнік дзяржавы адзначыў, што трэба распрацаваць дзейсны механізм абнаўлення кадравага патэнцыялу навуковай сферы.
Аляксандр Лукашэнка адзначыў, што ў Беларусі вельмі акуратна ставяцца да рэфармавання навуковай сферы. "Мы крок за крокам, паціху, акуратна, па-беларуску, паступова рухаемся ў гэтым напрамку. І тыя крокі, якія мы зрабілі, няхай яны нязначныя, ні ў якім выпадку не могуць паслужыць аргументам для тых, хто хацеў бы нас пакрытыкаваць чарговы раз, - сказаў Прэзідэнт. - Больш таго, я рабіў крокі ў гэтай навуковай супольнасці толькі тады, калі вучоныя, на жаль, не маглі ўнесці свае прапановы".
"Я некалькі разоў даручаў: прапануйце хаця б 1-2 крокі па рэфармаванню навукі. Адказаў не было. Тады даводзілася дзейнічаць зыходзячы з таго, як у дзяржаве кіраўніцтва гэту праблему разумела. Мы ішлі вельмі акуратна, як па тонкім лёдзе, каб не нашкодзіць", - адзначыў Аляксандр Лукашэнка.
"Я гэта кажу таму, што з`явіцца вельмі шмат "разумных" людзей, якія скажуць, што, вось, Лукашэнка зноў бяжыць следам за Расіяй або яшчэ за кімсьці. Вы ведаеце аб спробе рэфармаваць Акадэмію навук у Расіі, - сказаў Прэзідэнт. - Гэта абсалютна не мае нічога агульнага з той рэформай, якую праводзім мы. Мы не ставім у аснову і не прэтэндуем на тое, каб руліць у Акадэміі навук, кіраваць вучонымі, тым больш дзяліць уласнасць, якую сёння арандуюць у дзяржавы навуковыя інстытуты, - бог з вамі, кіруйце, калі вы можаце гэта эфектыўна рабіць". Аляксандр Лукашэнка нагадаў, што нядаўна перадаў у распараджэнне Акадэміі навук 25 тыс.га сельгасзямель і цэлыя прадпрыемствы. "Калі вы гатовы праглынуць яшчэ такі кавалак, мы вам яшчэ дадзім, і не толькі зямель, але і іншыя прадпрыемствы, і нават самыя лепшыя, каб яны развіваліся яшчэ лепш. Гэта наш шлях, а не ў тым, каб дзесьці пад сталом штосьці падзяліць", - адзначыў Прэзідэнт.
Аляксандр Лукашэнка падкрэсліў, што ў яго толькі дзяржаўны падыход да рэфармавання навукі.
"У ходзе пераўтварэнняў навуковая сфера павінна набыць новую, больш кампактную структуру, якая адпавядае інтарэсам і патрэбнасцям краіны як суверэннай дзяржавы", - заявіў Прэзідэнт.
"Патрэбны ўзважаны, эвалюцыйны падыход, які дасць магчымасць, захаваўшы ўсё лепшае, надаць беларускай навуцы новые дыханне. Трэба не крыўдзіць маладых і свята берагчы тых, хто складае інтэлектуальны залаты фонд краіны", - падкрэсліў Аляксандр Лукашэнка.
Прэзідэнт адзначыў, што ўсе пытанні пераўтварэнняў будуць вырашацца пры ўважлівым, усебаковым і публічным абмеркаванні ў працэсе партнёрскага ўзаемадзеяння навуковай супольнасці і дзяржаўных структур.
Кіраўнік дзяржавы даў тры месяцы на распрацоўку праграмы пераўтварэння беларускай навукі.
"У лістападзе мы запросім шырокае кола навуковай супольнасці і, самым прынцыповым чынам разабраўшыся, зацвердзім новую праграму дзейнасці навукі ў цэлым", - сказаў Прэзідэнт.
На нарадзе, якая прадаўжалася на працягу чатырох гадзін, разгарнулася шырокая дыскусія наконт далейшага развіцця ў Беларусі навуковай сферы. Разглядаліся розныя варыянты таго, як максімальна наблізіць навуку да патрэбнасцей рэальнага сектара эканомікі, стымуляваць прыход у яе маладых перспектыўных кадраў і павысіць прэстыж прафесіі вучонага, папулярызаваць распрацоўкі на айчынным і замежным рынках. Сваё меркаванне па гэтых і іншых пытаннях выказалі не толькі адказныя чыноўнікі, але і практыкі, кіраўнікі навуковых устаноў.
Прэм`ер-міністр Міхаіл Мясніковіч адзначыў паспяховы вопыт стварэння навукова-практычных цэнтраў па розных напрамках, якія займаюцца актуальнымі і патрэбнымі ў вытворчасці распрацоўкамі: "НПЦ маюць сваю і запазычаную навуку. Тут задача прыцягваць лепшае, што ёсць у свеце, у тым ліку ў галіне фундаментальных распрацовак. Ёсць увесь тэхналагічны ланцужок: веды, праектаванне і ўкараненне ў вытворчасць".
На думку Міхаіла Мясніковіча, НАН можа ўзяць на сябе вырашэнне большай колькасці задач, як кіраўніцкіх, так і навуковых. "Сёння ўсё больш акадэмію ператвараюць у падрадчыка. Таму што грошы ў заказчыкаў - прамысловых прадпрыемстваў, міністэрстваў, - заўважыў ён. - Вучоных трымаць трэба ў напружанні не толькі адміністрацыйна. Трэба ў тым ліку ставіць цяжка вырашальныя задачы, а не тыя, якія сёння фармулююцца, і праз некалькі дзён ужо можна справаздачу прадстаўляць".
"Падтрымліваю, што патрэбна нейкая праграма, і ў дапаўненне да яе трэба забяспечыць стварэнне і работу адсутных навукова-вытворчых аб`яднанняў або навукова-практычных цэнтраў, асабліва што датычыцца машынабудаўнічай праграмы, па біятэхналогіях, хімічнай прамысловасці, завяршыць па лясной прамысловасці, энергетыцы, фармакалогіі, будаўніцтву. Можна рэальна зрабіць гэта за год-паўтара", - лічыць прэм`ер-міністр.
Кіраўнік урада таксама прапанаваў узняць статус інстытута генеральных канструктараў, надзяліўшы іх адпаведнымі паўнамоцтвамі. "Можа хтосьці і крытыкуе савецкі перыяд, але я лічу, што гэта былі правільныя падыходы, калі генеральны канструктар стаяў на чале вырашэння той ці іншай праблемы, было гэта ў авіяцыі, космасе або ядзернай энергетыцы, - лічыць прэм`ер-міністр. - Генканструктар павінен працаваць на галаўным прадпрыемстве і мець пэўныя паўнамоцтвы для каардынацыі, да яго меркавання павінны прыслухоўвацца".
Прэзідэнт, аднак, усумніўся ў неабходнасці менавіта такога падыходу, адзначыўшы, што ў Беларусі, з аднаго боку, можа, і няма такіх глабальных напрамкаў, на чале якіх трэба ставіць генеральнага канструктара з шырокімі паўнамоцтвамі. З іншага боку, у тых сферах, дзе на практыцы ўдалося атрымаць вынік і стварыць штосьці новае, такой фігуры таксама не спатрэбілася. "Я гэта кажу таму, каб мы часам не перабольшвалі праблему, - сказаў кіраўнік дзяржавы. - Не трэба перабольшваць, што ў нас галоўная загваздка - гэта генеральны канструктар. Мы пакуль дзейнічаем кропкава. Можа, у нас і такіх глабальных праектаў няма".
Разам з тым Аляксандр Лукашэнка адзначыў, што ў краіне рэалізуецца шэраг напрамкаў, і яны агульнавядомыя, дзе быў бы карысным у тым ліку ўклад вучоных. Адзін з іх - развіццё вытворчасцей, арыентаваных на мясцовую сыравіну. "Але ўжо калі ўзнікне такі напрамак, дзе мы можам стварыць цэлую сістэму, і на гэта будуць задзейнічаны ўсе прадпрыемствы, уносьце канкрэтную прапанову па такім напрамку і канструктару. Мы прымем рашэнне, падпішам пад яго ўказ. Але пакуль такога няма", - падкрэсліў Прэзідэнт.
З шэрагам прапаноў і рэцэптаў павышэння эфектыўнасці беларускай навукі выступіў генеральны дырэктар дзяржаўнага навукова-вытворчага аб`яднання парашковай металургіі - дырэктар дзяржаўнай навуковай установы "Інстытут парашковай металургіі" Аляксандр Ільюшчанка. Ён згадаў як поспехі НАН, рост аб`ёмаў выкананых работ, інавацыйнай прадукцыі, так і праблемы. Сярод апошніх - месцамі ўстарэлае абсталяванне, недастатковы ўзровень патэнтнай абароненасці, невысокі ўзровень аплаты працы.
Паводле слоў гендырэктара, дзяржаўная праграма развіцця НАН, якая распрацоўваецца, будзе ўяўляць сабой комплексную сістэму мер па мадэрнізацыі і ўдасканаленню дзейнасці акадэміі. У дакуменце прадугледжваецца замацаваць далейшую арыентацыю на інтэграцыю з нацыянальнай эканомікай і сацыяльнай сферай краіны, развіццё НАН як аптымальна структураванага даследчага і самадастатковага навукова-адукацыйнага і вытворчага комплексу.
На думку Аляксандра Ільюшчанкі, у перспектыве павінны быць створаны эфектыўна працуючыя скразныя схемы: ад фундаментальных да прыкладных навуковых даследаванняў з выхадам на рэальныя прарыўныя праекты. Сярод іншага ён прапанаваў кіраўніку дзяржавы разгледзець магчымасць стварэння савета па навуцы пры Прэзідэнце Беларусі, дзе вырашаліся б складаныя стратэгічныя пытанні.
Аляксандр Лукашэнка ў цэлым згадзіўся з выказанымі прапановамі па развіццю навуковай сферы, але падкрэсліў, што яны не вызначаюцца нейкай навізной. "Узняцце статусу, зарплата, асвятленне ў СМІ, савет па навуцы - гэта ўсё мы праходзілі ўжо, - адзначыў кіраўнік дзяржавы. - Навуковы савет павінен быць пры Акадэміі навук, а па вашай просьбе я павінен унікнуць, прысутнічаць на гэтым савеце".
Пры гэтым Прэзідэнт гарантаваў гатоўнасць прымаць асабісты ўдзел у вырашэнні тых ці іншых важных для навуковага асяроддзя пытанняў. "Без навукі няма развіцця грамадства. Навука і веды - гэта галоўнае", - упэўнены Аляксандр Лукашэнка.
Што датычыцца пытання бюджэтнага фінансавання, кіраўнік дзяржавы заўважыў, што прызначаныя для навукі сродкі часам застаюцца неасвоенымі. А гэта, у сваю чаргу, можа сведчыць аб адсутнасці прапаноў па распрацоўцы патрэбнай для краіны прадукцыі. "Ніхто мяне не папракне, што я не паважаю вучоных. Больш таго, я схіляюся перад імі. Але я не прыхільнік таго, каб статус вучонага павышаў хтосьці, а не ён сам. Хоць у тры разы павысьце заўтра зарплату. Я не супраць і ніколі не стрымліваў рост заработнай платы вучоных. Зарабілі грошы - павышайце. З бюджэту дадзім толькі пад канкрэтны вынік", - сказаў Аляксандр Лукашэнка.
"Гультайства для нас вельмі небяспечная рэч. Я гэта бачу ад простага работніка да высокага ўзроўню чыноўнікаў. Гэта датычыцца і вучоных, - адзначыў кіраўнік дзяржавы. - Заклікаю вас, каб вы над гэтым падумалі. Вучоныя заўсёды павінны ісці ў авангардзе. З вамі можна працаваць толькі эканамічнымі рыначнымі метадамі. Прыходзьце, прапануйце, вызначымся па цане, вось тэрміны - пакладзіце на стол вынік. Такі будзе ў асноўным падыход да работы з вучонымі. Іншага проста не дадзена".
Прэзідэнт канстатаваў, што пакуль ад навуковага асяроддзя няма дакладных рэкамендацый і па актуальных пытаннях сацыяльна-эканамічнага развіцця грамадства. "У нас сёння вельмі важнае пытанне для гуманітарыяў і вучоных, як рухацца далей, якім павінна быць грамадства", - сказаў Аляксандр Лукашэнка.
Першы віцэ-прэм`ер Уладзімір Сямашка зрабіў акцэнт на развіцці галіновай навукі, і ў гэтым плане ён станоўча ацаніў стварэнне буйных холдынгавых структур, якія могуць утрымліваць уласныя навуковыя падраздзяленні. Акрамя таго, ён унёс шэраг прапаноў па распараджэнню сродкамі, прызначанымі для фінансавання дзяржаўных навукова-тэхнічных праграм.
Старшыня Дзяржаўнага камітэта па навуцы і тэхналогіях Ігар Войтаў лічыць, што ва ўмовах сусветнай глабалізацыі мае сэнс аб`яднаць існуючыя ў Беларусі навуковыя інстытуты і арганізацыі ў буйныя навукова-вытворчыя комплексы па прыярытэтных напрамках. Паводле яго слоў, гэта дало б магчымасць рэалізоўваць вялікія праекты як унутры краіны, так і выйсці на міжнародны ўзровень.
За развіццё прыкладной ролі навуковых пошукаў выказаўся старшыня Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Беларусі Анатоль Рубінаў. Ён падкрэсліў важнасць забеспячэння навуковага суправаджэння існуючых у рэспубліцы галін - машынабудавання, металургіі, нафтахіміі, фармакалогіі.
"Але думаць аб тым, што НАН поўнасцю забяспечыць нам развіццё ўсяго рэальнага сектара, гэта было б нерэальна. Аснова ўсё ж такі павінна быць там - міністр, першы намеснік міністра павінен быць вучоным або канструктарам, які адказвае за гэту справу, і ён павінен ставіць задачы, бачыць развіццё, прыцягваць вучоных. Адтуль павінны ісці гэтыя імпульсы, - лічыць Анатоль Рубінаў. - Гэта іх галоўны клопат. Яны павінны ставіць задачы і патрабаваць іх выканання".
На асобныя спрэчныя моманты ў такім падыходзе звярнуў увагу дырэктар дзяржаўнай навуковай установы "Інстытут цепла- і масаабмену імя А.В.Лыкава Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі" Алег Пенязькоў: "Я, дырэктар простага акадэмічнага інстытута, як уяўлю гіганцкую колькасць работы, якая ёсць у мяне, і ўяўляю міністра, у якога 120 прадпрыемстваў, штодзённая нагрузка, справаздачнасць. І пры гэтым як ён яшчэ будзе забяспечваць і ставіць задачы перад навуковымі арганізацыямі?! Добра, калі б так было. Але для таго, каб ён мог гэта рабіць, у яго павінна быць адпаведная служба або апарат".
Алег Пенязькоў выказаў апасенні і наконт прапаноў аб аб`яднанні навуковых устаноў, заклікаўшы праяўляць асцярожнасць у гэтым пытанні. "Калі мы ствараем буйныя структуры, гэта, у рэшце рэшт, зліццё ўсіх, і дрэнных, і добрых. І я баюся, што часта гэта можа разарваць існуючыя сувязі і механізмы работы паспяховых акадэмічных інстытутаў, дзе ёсць уласная праграма перспектыўнага развіцця", - сказаў ён.
Адной з цэнтральных на нарадзе гучала тэма прыцягнення ў навуку таленавітай моладзі і забеспячэння пераемнасці.
У гэтым плане Алег Пенязькоў у якасці прыкладу звярнуў увагу на недастатковы ўзровень аплаты працы супрацоўнікаў інстытута ва ўмовах існуючай тарыфнай сеткі, нягледзячы на тое што ўстанова зарабляе грошы.
Ён таксама лічыць, што ў рабоце навуковых арганізацый павінна з`явіцца большая эканамічная свабода: "Высокія тэхналогіі, аб якіх мы гаварылі, трэба ўкараняць у вялікую прамысловасць, але многія рэчы павінны пачынацца на ўзроўні малых і сярэдніх прадпрыемстваў. Трэба, каб мы маглі больш свабодна перадаваць вынікі нашай дзейнасці ў прыватныя кампаніі, ствараць на сваіх плошчах нейкія кампаніі без залішняй падатковай нагрузкі".
Каменціруючы ўзнятае пытанне аб зарплатах, Аляксандр Лукашэнка звярнуў увагу на пэўную супярэчнасць: "Калі ёсць шмат грошай, і зарабляеш, то чаму вучоныя бедныя? Калі ў гэтай супярэчнасці нейкая забюракратызаванасць або нейкія там табліцы, тарыфы і іншае, іх трэба ліквідаваць раз і назаўсёды".
Што датычыцца прадпрымальнасці і абгрунтаванай эканамічнай рызыкі, кіраўнік дзяржавы адзначыў, што гэта не забаронена, калі толькі за гэтым не стаіць нейкай проціпраўнай дзейнасці. "Чалавек павінен за свае дзеянні адказваць, і сёння можна адрозніць памылку ад наўмыснага крадзяжу", - падкрэсліў Прэзідэнт.
"Галоўная сутнасць гэтага ўдасканалення - разняволіць хаця б кіраўнікоў інстытутаў і фінансава, і эканамічна, і маральна", - дадаў Аляксандр Лукашэнка.
Намеснік старшыні Прэзідыума НАН Уладзімір Гусакоў лічыць неабходным ісці на больш шырокую кааперацыю, каб у розных праграмах удзельнічалі не толькі беларускія, але і замежныя вучоныя. "Я не вельмі падтрымліваю ідэю навукова-тэхнічных комплексаў або стварэнне новых інстытутаў. Трэба ставіць задачы і фарміраваць праекты, як гэта робіцца ва ўсім свеце. Напрыклад, пад распрацоўку пэўнай тэматыкі, машыны, механізма, сорту, тэхналогіі і гэтак далей. Ёсць вядучыя вучоныя па гэтым напрамку, набіраецца група і працуе па праектах", - сказаў ён.
Падводзячы вынік нарады, Аляксандр Лукашэнка згадзіўся з выказаным меркаваннем, што размова павінна ісці не аб рэформе навуковай сферы, а аб удасканаленні яе дзейнасці. "У гэтыя тры месяцы мы павінны значна і вельмі прынцыпова папрацаваць над праграмай нашых дзеянняў на перспектыву, - адзначыў кіраўнік дзяржавы. - Слухаючы вас, я зразумеў, што тут не ўсё адназначна. Вельмі шмат супярэчнасцей".
"Будзем лічыць, што мы сёння пачалі абмеркаванне гэтага пытання, але не больш. Мы сёння не прымаем ніякіх рашэнняў і не выкрышталізоўваем гэту структуру", - сказаў Аляксандр Лукашэнка.
"Кулуарна мы не будзем ні рэфармаваць, ні ўдасканальваць. Трэба, каб да гэтага былі прыцягнуты асноўныя сілы Акадэміі навук і вучоных наогул, і галінавікоў, і вузаўскіх, і практыкаў. Гэта будзе правільна, - падкрэсліў Прэзідэнт. - Вы мне на стол кладзяце праект дакумента па ўдасканаленню дзейнасці акадэміі. Пажадана за гэты час яшчэ прапанаваць аптымізацыю колькасці. Людзі павінны бачыць, што і вы ідзяце ў агульным рэчышчы, ды і ёсць ад чаго вызваліцца і ачысціцца".
Асобна кіраўнік дзяржавы выказаў сваю пазіцыю па пытанню назначэння новага кіраўніка НАН. "Гэта навука, і я не хацеў бы тут дзейнічаць аўтарытарным метадам. Нам трэба з вамі параіцца, якім чынам мы гэта зробім. Ёсць шэраг кандыдатаў, вы іх ведаеце, - адзначыў Аляксандр Лукашэнка. - Трэба даць магчымасць, каб разумныя людзі са свайго асяроддзя змаглі неяк вылучыцца на гэту высокую пасаду".
"Нам трэба гэту праграму ўжо фарміраваць пры наяўнасці кіраўніка НАН. Гэта вельмі сур`ёзнае пытанне, першы крок, які мы павінны зрабіць ва ўдасканаленні. Па кандыдатуры кіраўніка больш як наступны тыдзень часу няма, таму што мы тады зацягнем працэс", - даручыў Прэзідэнт.
6 жніўня 2013, Мінск
БЕЛТА
Аляксандр Лукашэнка нагадаў, што ў снежні 2011 года даручаў распрацаваць і рэалізаваць комплекс мер па развіццю навуковай сферы. Паводле яго слоў, за мінулыя два гады прапаноўваліся розныя варыянты пераўтварэнняў. Гучалі прапановы аб ператварэнні Акадэміі навук у грамадскую арганізацыю з перадачай усіх фундаментальных даследаванняў ВНУ, а прыкладных - прадпрыемствам. А таксама процілеглыя пункты гледжання - аб максімальнай канцэнтрацыі ўсіх даследаванняў у акадэмічным сектары і пераўтварэнні самой акадэміі ў вялікую навукова-вытворчую карпарацыю са стварэннем холдынгаў на базе яе інстытутаў, прамысловых і іншых прадпрыемстваў. Выказваліся ідэі аб трансфармацыі Акадэміі навук у новы орган дзяржаўнага кіравання навукова-тэхнічнай і інавацыйнай дзейнасцю.
Напярэдадні нарады кіраўніку дзяржавы былі прадстаўлены новыя прапановы НАН Беларусі, якія прадугледжваюць перадачу ёй усіх галіновых навуковых арганізацый і адкрыццё на базе Акадэміі навук і ДКНТ навукова-практычнага цэнтра па стварэнню высокатэхналагічных і навукаёмістых сектараў эканомікі.
Перш чым прыняць рашэнне па гэтых прапановах, Аляксандр Лукашэнка вызначыў напрамкі і стратэгічныя задачы, якія трэба будзе вырашыць беларускай навуцы.
На думку Прэзідэнта, беларуская навука павінна быць дакладна сарыентавана на патрэбнасці айчыннай эканомікі і ператварыцца ў дзейсны інструмент яе мадэрнізацыі. Пры гэтым асноўны ўпор павінен быць зроблены на прыкладныя распрацоўкі.
Прэзідэнт лічыць, што вынікі навуковых даследаванняў як у галіне прыродазнаўчых, так і гуманітарных навук неабходна ператварыць у запатрабаваны эканомікай і грамадствам інтэлектуальны прадукт, для чаго патрэбна ўдасканаленне існуючай сістэмы праграмна-мэтавага кіравання навукай.
"Работа па прамых заказах вытворчага сектара павінна стаць распаўсюджанай практыкай, - сказаў кіраўнік дзяржавы. - У сучасных умовах важна не столькі размеркаваць і асвоіць бюджэт на навуку, колькі стварыць на аснове яе вынікаў высокатэхналагічны і інавацыйны прадукт. Патрэбна эфектыўная сістэма навуковага менеджменту".
Аляксандр Лукашэнка адзначыў, што гуманітарным даследаванням трэба надаць экспертна-аналітычную накіраванасць. "Усе эканамічныя, палітычныя, прававыя і сацыяльныя ініцыятывы, што рэалізуюцца дзяржаўнымі органамі, павінны быць падлічаны і абгрунтаваны, абапірацца на трывалы тэарэтычны фундамент", - сказаў кіраўнік дзяржавы.
Асаблівую ўвагу Прэзідэнт засяродзіў на пытаннях фінансавання беларускай навукі.
"Навуковая супольнасць разам з дзяржаўнымі служачымі пастаянна скардзіцца на няхватку фінансавання навуковай сферы. Так, навукаёмістасць ВУП у нас у разы ніжэйшая ў параўнанні з тэхналагічна развітымі краінамі. Але калі вы сцвярджаеце, што наша навука павярнулася тварам да практыкі, то чаму толькі дзяржава плаціць і павінна плаціць за распрацоўкі вучоных? А вытворчыя, камерцыйныя прадпрыемствы?" - адзначыў кіраўнік дзяржавы.
Прэзідэнт лічыць, што неабходна мэтанакіравана выкарыстоўваць інструмент дзяржаўнага заказу ў стратэгічна важных для краіны сферах, а на іншыя напрамкі даследаванняў больш актыўна прыцягваць пазабюджэтныя крыніцы.
"Плаціць шалёныя грошы мы з 1 студзеня нікому не будзем, у тым ліку і вучоным. А вучоным перш за ўсё, таму што вучоныя - разумныя людзі, павінны зарабіць і сабе, і дзяржаве", - адзначыў Аляксандр Лукашэнка.
"Таму навошта ж мы будзем выкідваць з бюджэту грошы, не атрымліваючы належнай аддачы, і ў той жа час будзем аддаваць апошнія грошы на прарыўныя напрамкі? Там, дзе будзем бачыць і адчуваць, што атрымаем вынік, мы будзем адрываць ад усяго і вучоным аддаваць апошнія грошы, таму што яны акупяцца", - сказаў кіраўнік дзяржавы. "Не было такога выпадку, каб навука не акуплялася. У савецкі час рубель дзесяць прыносіў, як было прынята гаварыць", - дадаў ён.
Аляксандр Лукашэнка лічыць, што неабходна канчаткова вызначыцца з лёсам фундаментальнай навукі. "У нас не такая вялікая і багатая краіна, каб развіваць шырокі спектр такіх даследаванняў. І пытанне, напэўна, нават не ў гэтым. Пытанне ў тым, наколькі нам патрэбны гэтыя фундаментальныя даследаванні і наколькі мы будзем паспяховыя, займаючыся тымі ці іншымі фундаментальнымі напрамкамі. Я гляджу на гэта прагматычна, каб не выкінуць грошы на вецер. Лепш мы патрацім грошы на некалькі прарыўных напрамкаў, скажам, будучага 6-га тэхналагічнага ўкладу, а таксама будзем далей развіваць тыя напрамкі, дзе ў Беларусі склаліся сусветныя навуковыя школы, напрыклад, оптыка, лазерная фізіка, цеплафізіка, біяарганічная хімія і матэрыялазнаўства, як фундамент для развіцця прыкладных даследаванняў і вышэйшай адукацыі", - сказаў Прэзідэнт.
"Пытанне яшчэ ў тым, калі гэта не патрэбна краіне і перспектывы не бачыцца, але вы бачыце, гэта заўтра можна прадаць, - калі ласка, займайцеся. Дамаўляйцеся з Кітаем, Расіяй, Амерыкай - кім хочаце. Няхай яны фінансуюць вас, а яны з задавальненнем будуць фінансаваць, калі будуць бачыць, што заўтра будзе нармальны прадукт", - адзначыў кіраўнік дзяржавы.
Аляксандр Лукашэнка падкрэсліў, што прагматычным павінен стаць падыход і да ўдзелу беларускіх вучоных у такіх буйных міжнародных праектах, як вывучэнне касмічнай прасторы, работа Вялікага адроннага калайдара. Такія праекты павінны не толькі задавольваць навуковы інтарэс, але і станавіцца стымулам для развіцця ў Беларусі высокатэхналагічных вытворчасцей. "Але ў гэтым мы павінны прымаць удзел толькі на аснове глыбокага прагматызму", - дадаў Прэзідэнт.
Кіраўнік дзяржавы запатрабаваў у самыя кароткія тэрміны правесці аптымізацыю арганізацый усёй навуковай сферы і перш за ўсё Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі.
"Структура навуковай сферы павінна стаць кампактнай і эфектыўна кіруемай. Неабходна пазбавіцца ад рудыментарных звёнаў, каб мець магчымасць развівацца пераважна за кошт продажу ўласнага інтэлектуальнага прадукту пры мінімальнай бюджэтнай падтрымцы, - сказаў Прэзідэнт. - Сёння акадэмія - цэлая дзяржава ў дзяржаве, звыш 120 усялякіх навуковых, вытворчых, сацыяльных арганізацый з 18 тыс. чалавек, з якіх толькі трэць работнікаў з`яўляюцца даследчыкамі. Чаму мы не бачым важкай аддачы ад такога вялікага патэнцыялу?"
Пры гэтым Аляксандр Лукашэнка звярнуў увагу на тое, што пераўтварэнні ў навуковай сферы не павінны прывесці да яе татальнай ломкі і разбурэння.
"Урад, іншыя дзяржаўныя органы і структуры павінны вызначыцца: што менавіта мы хочам ад навукі? Якія задачы перад ёю ставім? Што ў нас у прыярытэтах? Навука павінна дакладна разумець гэтыя рэчы", - адзначыў кіраўнік дзяржавы. Ён дадаў, што адказы на гэтыя пытанні ўрад павінен шукаць у цесным кантакце і з удзелам саміх вучоных.
Прэзідэнт лічыць, каб пазбегнуць далейшага распылення кадравых і фінансавых рэсурсаў, трэба на агульнадзяржаўным узроўні забяспечыць дакладную арганізацыю і каардынацыю даследаванняў у акадэмічным, галіновым і вузаўскім сектарах навукі, ліквідаваць ведамасную раз`яднанасць, дубліраванне ў іх рабоце.
"Калі мы хочам дабіцца важкай аддачы ад навуковых даследаванняў на вытворчасці, нам трэба аднавіць галіновую навуку, надаць ёй ролю правадніка перадавых тэхналогій на кожным канкрэтным прадпрыемстве, якую яна адыгрывала, дапусцім, у савецкі перыяд", - сказаў кіраўнік дзяржавы.
Паводле яго слоў, асноўнымі функцыямі вузаўскай навукі павінны стаць як атрыманне новых ведаў, так і падтрыманне высокага адукацыйнага ўзроўню ў дзяржаве: "Калі выкладчыкі ВНУ перастануць займацца даследаваннямі, то яны адстануць ад сучасных тэндэнцый у навуцы, а значыць, і навучыць нічаму нікога на змогуць". Кіраўнік дзяржавы адзначыў, што трэба распрацаваць дзейсны механізм абнаўлення кадравага патэнцыялу навуковай сферы.
Аляксандр Лукашэнка адзначыў, што ў Беларусі вельмі акуратна ставяцца да рэфармавання навуковай сферы. "Мы крок за крокам, паціху, акуратна, па-беларуску, паступова рухаемся ў гэтым напрамку. І тыя крокі, якія мы зрабілі, няхай яны нязначныя, ні ў якім выпадку не могуць паслужыць аргументам для тых, хто хацеў бы нас пакрытыкаваць чарговы раз, - сказаў Прэзідэнт. - Больш таго, я рабіў крокі ў гэтай навуковай супольнасці толькі тады, калі вучоныя, на жаль, не маглі ўнесці свае прапановы".
"Я некалькі разоў даручаў: прапануйце хаця б 1-2 крокі па рэфармаванню навукі. Адказаў не было. Тады даводзілася дзейнічаць зыходзячы з таго, як у дзяржаве кіраўніцтва гэту праблему разумела. Мы ішлі вельмі акуратна, як па тонкім лёдзе, каб не нашкодзіць", - адзначыў Аляксандр Лукашэнка.
"Я гэта кажу таму, што з`явіцца вельмі шмат "разумных" людзей, якія скажуць, што, вось, Лукашэнка зноў бяжыць следам за Расіяй або яшчэ за кімсьці. Вы ведаеце аб спробе рэфармаваць Акадэмію навук у Расіі, - сказаў Прэзідэнт. - Гэта абсалютна не мае нічога агульнага з той рэформай, якую праводзім мы. Мы не ставім у аснову і не прэтэндуем на тое, каб руліць у Акадэміі навук, кіраваць вучонымі, тым больш дзяліць уласнасць, якую сёння арандуюць у дзяржавы навуковыя інстытуты, - бог з вамі, кіруйце, калі вы можаце гэта эфектыўна рабіць". Аляксандр Лукашэнка нагадаў, што нядаўна перадаў у распараджэнне Акадэміі навук 25 тыс.га сельгасзямель і цэлыя прадпрыемствы. "Калі вы гатовы праглынуць яшчэ такі кавалак, мы вам яшчэ дадзім, і не толькі зямель, але і іншыя прадпрыемствы, і нават самыя лепшыя, каб яны развіваліся яшчэ лепш. Гэта наш шлях, а не ў тым, каб дзесьці пад сталом штосьці падзяліць", - адзначыў Прэзідэнт.
Аляксандр Лукашэнка падкрэсліў, што ў яго толькі дзяржаўны падыход да рэфармавання навукі.
"У ходзе пераўтварэнняў навуковая сфера павінна набыць новую, больш кампактную структуру, якая адпавядае інтарэсам і патрэбнасцям краіны як суверэннай дзяржавы", - заявіў Прэзідэнт.
"Патрэбны ўзважаны, эвалюцыйны падыход, які дасць магчымасць, захаваўшы ўсё лепшае, надаць беларускай навуцы новые дыханне. Трэба не крыўдзіць маладых і свята берагчы тых, хто складае інтэлектуальны залаты фонд краіны", - падкрэсліў Аляксандр Лукашэнка.
Прэзідэнт адзначыў, што ўсе пытанні пераўтварэнняў будуць вырашацца пры ўважлівым, усебаковым і публічным абмеркаванні ў працэсе партнёрскага ўзаемадзеяння навуковай супольнасці і дзяржаўных структур.
Кіраўнік дзяржавы даў тры месяцы на распрацоўку праграмы пераўтварэння беларускай навукі.
"У лістападзе мы запросім шырокае кола навуковай супольнасці і, самым прынцыповым чынам разабраўшыся, зацвердзім новую праграму дзейнасці навукі ў цэлым", - сказаў Прэзідэнт.
На нарадзе, якая прадаўжалася на працягу чатырох гадзін, разгарнулася шырокая дыскусія наконт далейшага развіцця ў Беларусі навуковай сферы. Разглядаліся розныя варыянты таго, як максімальна наблізіць навуку да патрэбнасцей рэальнага сектара эканомікі, стымуляваць прыход у яе маладых перспектыўных кадраў і павысіць прэстыж прафесіі вучонага, папулярызаваць распрацоўкі на айчынным і замежным рынках. Сваё меркаванне па гэтых і іншых пытаннях выказалі не толькі адказныя чыноўнікі, але і практыкі, кіраўнікі навуковых устаноў.
Прэм`ер-міністр Міхаіл Мясніковіч адзначыў паспяховы вопыт стварэння навукова-практычных цэнтраў па розных напрамках, якія займаюцца актуальнымі і патрэбнымі ў вытворчасці распрацоўкамі: "НПЦ маюць сваю і запазычаную навуку. Тут задача прыцягваць лепшае, што ёсць у свеце, у тым ліку ў галіне фундаментальных распрацовак. Ёсць увесь тэхналагічны ланцужок: веды, праектаванне і ўкараненне ў вытворчасць".
На думку Міхаіла Мясніковіча, НАН можа ўзяць на сябе вырашэнне большай колькасці задач, як кіраўніцкіх, так і навуковых. "Сёння ўсё больш акадэмію ператвараюць у падрадчыка. Таму што грошы ў заказчыкаў - прамысловых прадпрыемстваў, міністэрстваў, - заўважыў ён. - Вучоных трымаць трэба ў напружанні не толькі адміністрацыйна. Трэба ў тым ліку ставіць цяжка вырашальныя задачы, а не тыя, якія сёння фармулююцца, і праз некалькі дзён ужо можна справаздачу прадстаўляць".
"Падтрымліваю, што патрэбна нейкая праграма, і ў дапаўненне да яе трэба забяспечыць стварэнне і работу адсутных навукова-вытворчых аб`яднанняў або навукова-практычных цэнтраў, асабліва што датычыцца машынабудаўнічай праграмы, па біятэхналогіях, хімічнай прамысловасці, завяршыць па лясной прамысловасці, энергетыцы, фармакалогіі, будаўніцтву. Можна рэальна зрабіць гэта за год-паўтара", - лічыць прэм`ер-міністр.
Кіраўнік урада таксама прапанаваў узняць статус інстытута генеральных канструктараў, надзяліўшы іх адпаведнымі паўнамоцтвамі. "Можа хтосьці і крытыкуе савецкі перыяд, але я лічу, што гэта былі правільныя падыходы, калі генеральны канструктар стаяў на чале вырашэння той ці іншай праблемы, было гэта ў авіяцыі, космасе або ядзернай энергетыцы, - лічыць прэм`ер-міністр. - Генканструктар павінен працаваць на галаўным прадпрыемстве і мець пэўныя паўнамоцтвы для каардынацыі, да яго меркавання павінны прыслухоўвацца".
Прэзідэнт, аднак, усумніўся ў неабходнасці менавіта такога падыходу, адзначыўшы, што ў Беларусі, з аднаго боку, можа, і няма такіх глабальных напрамкаў, на чале якіх трэба ставіць генеральнага канструктара з шырокімі паўнамоцтвамі. З іншага боку, у тых сферах, дзе на практыцы ўдалося атрымаць вынік і стварыць штосьці новае, такой фігуры таксама не спатрэбілася. "Я гэта кажу таму, каб мы часам не перабольшвалі праблему, - сказаў кіраўнік дзяржавы. - Не трэба перабольшваць, што ў нас галоўная загваздка - гэта генеральны канструктар. Мы пакуль дзейнічаем кропкава. Можа, у нас і такіх глабальных праектаў няма".
Разам з тым Аляксандр Лукашэнка адзначыў, што ў краіне рэалізуецца шэраг напрамкаў, і яны агульнавядомыя, дзе быў бы карысным у тым ліку ўклад вучоных. Адзін з іх - развіццё вытворчасцей, арыентаваных на мясцовую сыравіну. "Але ўжо калі ўзнікне такі напрамак, дзе мы можам стварыць цэлую сістэму, і на гэта будуць задзейнічаны ўсе прадпрыемствы, уносьце канкрэтную прапанову па такім напрамку і канструктару. Мы прымем рашэнне, падпішам пад яго ўказ. Але пакуль такога няма", - падкрэсліў Прэзідэнт.
З шэрагам прапаноў і рэцэптаў павышэння эфектыўнасці беларускай навукі выступіў генеральны дырэктар дзяржаўнага навукова-вытворчага аб`яднання парашковай металургіі - дырэктар дзяржаўнай навуковай установы "Інстытут парашковай металургіі" Аляксандр Ільюшчанка. Ён згадаў як поспехі НАН, рост аб`ёмаў выкананых работ, інавацыйнай прадукцыі, так і праблемы. Сярод апошніх - месцамі ўстарэлае абсталяванне, недастатковы ўзровень патэнтнай абароненасці, невысокі ўзровень аплаты працы.
Паводле слоў гендырэктара, дзяржаўная праграма развіцця НАН, якая распрацоўваецца, будзе ўяўляць сабой комплексную сістэму мер па мадэрнізацыі і ўдасканаленню дзейнасці акадэміі. У дакуменце прадугледжваецца замацаваць далейшую арыентацыю на інтэграцыю з нацыянальнай эканомікай і сацыяльнай сферай краіны, развіццё НАН як аптымальна структураванага даследчага і самадастатковага навукова-адукацыйнага і вытворчага комплексу.
На думку Аляксандра Ільюшчанкі, у перспектыве павінны быць створаны эфектыўна працуючыя скразныя схемы: ад фундаментальных да прыкладных навуковых даследаванняў з выхадам на рэальныя прарыўныя праекты. Сярод іншага ён прапанаваў кіраўніку дзяржавы разгледзець магчымасць стварэння савета па навуцы пры Прэзідэнце Беларусі, дзе вырашаліся б складаныя стратэгічныя пытанні.
Аляксандр Лукашэнка ў цэлым згадзіўся з выказанымі прапановамі па развіццю навуковай сферы, але падкрэсліў, што яны не вызначаюцца нейкай навізной. "Узняцце статусу, зарплата, асвятленне ў СМІ, савет па навуцы - гэта ўсё мы праходзілі ўжо, - адзначыў кіраўнік дзяржавы. - Навуковы савет павінен быць пры Акадэміі навук, а па вашай просьбе я павінен унікнуць, прысутнічаць на гэтым савеце".
Пры гэтым Прэзідэнт гарантаваў гатоўнасць прымаць асабісты ўдзел у вырашэнні тых ці іншых важных для навуковага асяроддзя пытанняў. "Без навукі няма развіцця грамадства. Навука і веды - гэта галоўнае", - упэўнены Аляксандр Лукашэнка.
Што датычыцца пытання бюджэтнага фінансавання, кіраўнік дзяржавы заўважыў, што прызначаныя для навукі сродкі часам застаюцца неасвоенымі. А гэта, у сваю чаргу, можа сведчыць аб адсутнасці прапаноў па распрацоўцы патрэбнай для краіны прадукцыі. "Ніхто мяне не папракне, што я не паважаю вучоных. Больш таго, я схіляюся перад імі. Але я не прыхільнік таго, каб статус вучонага павышаў хтосьці, а не ён сам. Хоць у тры разы павысьце заўтра зарплату. Я не супраць і ніколі не стрымліваў рост заработнай платы вучоных. Зарабілі грошы - павышайце. З бюджэту дадзім толькі пад канкрэтны вынік", - сказаў Аляксандр Лукашэнка.
"Гультайства для нас вельмі небяспечная рэч. Я гэта бачу ад простага работніка да высокага ўзроўню чыноўнікаў. Гэта датычыцца і вучоных, - адзначыў кіраўнік дзяржавы. - Заклікаю вас, каб вы над гэтым падумалі. Вучоныя заўсёды павінны ісці ў авангардзе. З вамі можна працаваць толькі эканамічнымі рыначнымі метадамі. Прыходзьце, прапануйце, вызначымся па цане, вось тэрміны - пакладзіце на стол вынік. Такі будзе ў асноўным падыход да работы з вучонымі. Іншага проста не дадзена".
Прэзідэнт канстатаваў, што пакуль ад навуковага асяроддзя няма дакладных рэкамендацый і па актуальных пытаннях сацыяльна-эканамічнага развіцця грамадства. "У нас сёння вельмі важнае пытанне для гуманітарыяў і вучоных, як рухацца далей, якім павінна быць грамадства", - сказаў Аляксандр Лукашэнка.
Першы віцэ-прэм`ер Уладзімір Сямашка зрабіў акцэнт на развіцці галіновай навукі, і ў гэтым плане ён станоўча ацаніў стварэнне буйных холдынгавых структур, якія могуць утрымліваць уласныя навуковыя падраздзяленні. Акрамя таго, ён унёс шэраг прапаноў па распараджэнню сродкамі, прызначанымі для фінансавання дзяржаўных навукова-тэхнічных праграм.
Старшыня Дзяржаўнага камітэта па навуцы і тэхналогіях Ігар Войтаў лічыць, што ва ўмовах сусветнай глабалізацыі мае сэнс аб`яднаць існуючыя ў Беларусі навуковыя інстытуты і арганізацыі ў буйныя навукова-вытворчыя комплексы па прыярытэтных напрамках. Паводле яго слоў, гэта дало б магчымасць рэалізоўваць вялікія праекты як унутры краіны, так і выйсці на міжнародны ўзровень.
За развіццё прыкладной ролі навуковых пошукаў выказаўся старшыня Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Беларусі Анатоль Рубінаў. Ён падкрэсліў важнасць забеспячэння навуковага суправаджэння існуючых у рэспубліцы галін - машынабудавання, металургіі, нафтахіміі, фармакалогіі.
"Але думаць аб тым, што НАН поўнасцю забяспечыць нам развіццё ўсяго рэальнага сектара, гэта было б нерэальна. Аснова ўсё ж такі павінна быць там - міністр, першы намеснік міністра павінен быць вучоным або канструктарам, які адказвае за гэту справу, і ён павінен ставіць задачы, бачыць развіццё, прыцягваць вучоных. Адтуль павінны ісці гэтыя імпульсы, - лічыць Анатоль Рубінаў. - Гэта іх галоўны клопат. Яны павінны ставіць задачы і патрабаваць іх выканання".
На асобныя спрэчныя моманты ў такім падыходзе звярнуў увагу дырэктар дзяржаўнай навуковай установы "Інстытут цепла- і масаабмену імя А.В.Лыкава Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі" Алег Пенязькоў: "Я, дырэктар простага акадэмічнага інстытута, як уяўлю гіганцкую колькасць работы, якая ёсць у мяне, і ўяўляю міністра, у якога 120 прадпрыемстваў, штодзённая нагрузка, справаздачнасць. І пры гэтым як ён яшчэ будзе забяспечваць і ставіць задачы перад навуковымі арганізацыямі?! Добра, калі б так было. Але для таго, каб ён мог гэта рабіць, у яго павінна быць адпаведная служба або апарат".
Алег Пенязькоў выказаў апасенні і наконт прапаноў аб аб`яднанні навуковых устаноў, заклікаўшы праяўляць асцярожнасць у гэтым пытанні. "Калі мы ствараем буйныя структуры, гэта, у рэшце рэшт, зліццё ўсіх, і дрэнных, і добрых. І я баюся, што часта гэта можа разарваць існуючыя сувязі і механізмы работы паспяховых акадэмічных інстытутаў, дзе ёсць уласная праграма перспектыўнага развіцця", - сказаў ён.
Адной з цэнтральных на нарадзе гучала тэма прыцягнення ў навуку таленавітай моладзі і забеспячэння пераемнасці.
У гэтым плане Алег Пенязькоў у якасці прыкладу звярнуў увагу на недастатковы ўзровень аплаты працы супрацоўнікаў інстытута ва ўмовах існуючай тарыфнай сеткі, нягледзячы на тое што ўстанова зарабляе грошы.
Ён таксама лічыць, што ў рабоце навуковых арганізацый павінна з`явіцца большая эканамічная свабода: "Высокія тэхналогіі, аб якіх мы гаварылі, трэба ўкараняць у вялікую прамысловасць, але многія рэчы павінны пачынацца на ўзроўні малых і сярэдніх прадпрыемстваў. Трэба, каб мы маглі больш свабодна перадаваць вынікі нашай дзейнасці ў прыватныя кампаніі, ствараць на сваіх плошчах нейкія кампаніі без залішняй падатковай нагрузкі".
Каменціруючы ўзнятае пытанне аб зарплатах, Аляксандр Лукашэнка звярнуў увагу на пэўную супярэчнасць: "Калі ёсць шмат грошай, і зарабляеш, то чаму вучоныя бедныя? Калі ў гэтай супярэчнасці нейкая забюракратызаванасць або нейкія там табліцы, тарыфы і іншае, іх трэба ліквідаваць раз і назаўсёды".
Што датычыцца прадпрымальнасці і абгрунтаванай эканамічнай рызыкі, кіраўнік дзяржавы адзначыў, што гэта не забаронена, калі толькі за гэтым не стаіць нейкай проціпраўнай дзейнасці. "Чалавек павінен за свае дзеянні адказваць, і сёння можна адрозніць памылку ад наўмыснага крадзяжу", - падкрэсліў Прэзідэнт.
"Галоўная сутнасць гэтага ўдасканалення - разняволіць хаця б кіраўнікоў інстытутаў і фінансава, і эканамічна, і маральна", - дадаў Аляксандр Лукашэнка.
Намеснік старшыні Прэзідыума НАН Уладзімір Гусакоў лічыць неабходным ісці на больш шырокую кааперацыю, каб у розных праграмах удзельнічалі не толькі беларускія, але і замежныя вучоныя. "Я не вельмі падтрымліваю ідэю навукова-тэхнічных комплексаў або стварэнне новых інстытутаў. Трэба ставіць задачы і фарміраваць праекты, як гэта робіцца ва ўсім свеце. Напрыклад, пад распрацоўку пэўнай тэматыкі, машыны, механізма, сорту, тэхналогіі і гэтак далей. Ёсць вядучыя вучоныя па гэтым напрамку, набіраецца група і працуе па праектах", - сказаў ён.
Падводзячы вынік нарады, Аляксандр Лукашэнка згадзіўся з выказаным меркаваннем, што размова павінна ісці не аб рэформе навуковай сферы, а аб удасканаленні яе дзейнасці. "У гэтыя тры месяцы мы павінны значна і вельмі прынцыпова папрацаваць над праграмай нашых дзеянняў на перспектыву, - адзначыў кіраўнік дзяржавы. - Слухаючы вас, я зразумеў, што тут не ўсё адназначна. Вельмі шмат супярэчнасцей".
"Будзем лічыць, што мы сёння пачалі абмеркаванне гэтага пытання, але не больш. Мы сёння не прымаем ніякіх рашэнняў і не выкрышталізоўваем гэту структуру", - сказаў Аляксандр Лукашэнка.
"Кулуарна мы не будзем ні рэфармаваць, ні ўдасканальваць. Трэба, каб да гэтага былі прыцягнуты асноўныя сілы Акадэміі навук і вучоных наогул, і галінавікоў, і вузаўскіх, і практыкаў. Гэта будзе правільна, - падкрэсліў Прэзідэнт. - Вы мне на стол кладзяце праект дакумента па ўдасканаленню дзейнасці акадэміі. Пажадана за гэты час яшчэ прапанаваць аптымізацыю колькасці. Людзі павінны бачыць, што і вы ідзяце ў агульным рэчышчы, ды і ёсць ад чаго вызваліцца і ачысціцца".
Асобна кіраўнік дзяржавы выказаў сваю пазіцыю па пытанню назначэння новага кіраўніка НАН. "Гэта навука, і я не хацеў бы тут дзейнічаць аўтарытарным метадам. Нам трэба з вамі параіцца, якім чынам мы гэта зробім. Ёсць шэраг кандыдатаў, вы іх ведаеце, - адзначыў Аляксандр Лукашэнка. - Трэба даць магчымасць, каб разумныя людзі са свайго асяроддзя змаглі неяк вылучыцца на гэту высокую пасаду".
"Нам трэба гэту праграму ўжо фарміраваць пры наяўнасці кіраўніка НАН. Гэта вельмі сур`ёзнае пытанне, першы крок, які мы павінны зрабіць ва ўдасканаленні. Па кандыдатуры кіраўніка больш як наступны тыдзень часу няма, таму што мы тады зацягнем працэс", - даручыў Прэзідэнт.
6 жніўня 2013, Мінск
БЕЛТА
Ссылка на текущий документ: http://belarus.kz/aktueller/2/849/22556
Текущая дата: 27.12.2024