Wystawa zorganizowana w bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego Metropolii Warmińskiej "Hosianum" prezentuje wielkoformatowe fotografie kart z ksiąg, w których odnaleziono odręczne zapiski Kopernika. Zaprezentowano tam również kilka oryginalnych inkunabułów z XV wieku i starodruków z XVI wieku, ze śladami pozostawionymi przez wielkiego astronoma.

Na zapiski naniesione na marginesach ksiąg i przypominające charakter pisma Kopernika natrafiono przed ponad rokiem. Jak poinformował dyrektor seminaryjnej biblioteki ks. Tomasz Garwoliński, dotychczas odnaleziono już 10 drukowanych dzieł z dziedziny prawa kanonicznego, filozofii i teologii, w których znajdują się takie notatki. Jak dodał, ich autorstwo zostało potwierdzone przez prof. Teresę Borawską z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Prace badawcze nad identyfikacją ok. 200 zapisków potrwają jeszcze rok. Poza historykami uczestniczą w nich specjaliści z laboratorium kryminalistycznego warmińsko-mazurskiej policji, którzy porównują notatki z ksiąg z pismem ze znanych wcześniej rękopisów Kopernika. Odnalezione teksty odczytuje i tłumaczy bp Julian Wojtkowski, który jest znawcą średniowiecznej łaciny.

Zdaniem autorów, wystawa "Co napisał Kopernik?" ma zasygnalizować historyczną rangę odkrycia. Jest ono tym cenniejsze, że w Polsce pozostało niewiele pamiątek świadczących o bibliofilskich zamiłowaniach wielkiego astronoma. Księgozbiór Kopernika został zrabowany i wywieziony przez Szwedów w 1626 roku - obecnie znajduje się w Bibliotece Uniwersytetu w Uppsali.

Najczęstszym śladem, jakie pozostały w przeczytanych przez Kopernika księgach, są odręczne podkreślenia, których autorstwo najtrudniej potwierdzić. Czasem obok nich na marginesie umieszczony jest schematyczny rysunek palca wskazującego, który miał ułatwić odnalezienie zaznaczonego fragmentu. Pojawiają się też poprawki błędów drukarskich, wyłapane przez Kopernika. Przekreślał wówczas błędne słowo i pisał na marginesie prawidłowe.

Astronom umieszczał też na marginesach tzw. glosy typu dyspozycyjnego, czyli wyjęte z tekstu wyrazy lub krótkie zdania, mające ułatwić lekturę i zapamiętanie najważniejszych informacji. Są także szersze notatki - zapisy przemyśleń nad przeczytanym tekstem. "Na ich podstawie można stwierdzić, że Kopernik pisał starannie i ładnie, co sugeruje, iż był człowiekiem uporządkowanym i dokładnym" - mówił ks. Garwoliński.

Odręczne zapiski Kopernika zachowały się m.in. w filozoficznym dziele Alberta Wielkiego i teologicznym dziele Jana Turrecrematy oraz księdze sentencji Piotra Lombarda. Kolejne 34 zapiski odnaleziono w najstarszym znajdującym się w zbiorach biblioteki "Hosianum", wydanym w Rzymie w 1472 roku, inkunabule autorstwa dwóch włoskich kanonistów. Księga należała do wuja astronoma - Łukasza Watzenrode, o czym świadczy zamieszczenie w niej herbu tego biskupa warmińskiego.

Mikołaj Kopernik (1473-1543) spędził na Warmii 40 lat, zajmując się administrowaniem dóbr Kapituły Warmińskiej oraz prowadząc badania naukowe dotyczące m.in. ekonomii i astronomii. Tutaj napisał swoje największe dzieła, w tym "De revolutionibus orbium coelestium" - "O obrotach sfer niebieskich". Zmarł we Fromborku i został pochowany w tamtejszej katedrze.

Tomasz Waszczuk, Olsztyn
PAP, 22 października 2014