W czwartek na Zamku Królewskim w Warszawie wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński, działając w imieniu Skarbu Państwa, podpisał umowę z księciem Adamem Karolem Czartoryskim i Fundacją Książąt Czartoryskich.

Umowa dotyczy zakupu zbiorów Książąt Czartoryskich i związanych z nimi nieruchomości, a także roszczeń wobec tych ruchomych dóbr kultury wchodzących w skład kolekcji, które zostały utracone podczas II wojny światowej.

Zbiory zakupione za 100 mln euro - liczące ok. 86 tys. obiektów muzealnych i ok. 250 tys. bibliotecznych: książek, rękopisów, starodruków, druków ulotnych - trafią do Muzeum Narodowego w Krakowie.

Inicjatorką tworzenia kolekcji była Izabela z Flemingów Czartoryska, której celem było zachowanie dla przyszłych pokoleń Polaków ocalonych w dobie rozbiorów zabytków kultury i sztuki. Zbiory były gromadzone etapami począwszy od przełomu XVIII i XIX wieku.

Najcenniejsze dzieła w kolekcji muzealnej to: "Dama z gronostajem" Leonarda da Vinci - jedyny obraz tego malarza w Polsce, ubezpieczony na kwotę 1,4 mld zł i "Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem" - jedno z trzech w kraju dzieł malarskich Rembrandta (ubezpieczone na 160 mln zł).

"Ranga i międzynarodowy charakter tych dzieł, jako arcydzieł sztuki światowej, przyćmiewa inne obiekty ze zbiorów Książąt Czartoryskich i zafałszowuje nasze patrzenie na tę kolekcję" – mówił prezes Fundacji Książąt Czartoryskich dr hab. Marian Wołkowski–Wolski, który w piątek złożył dymisję.

"Ta kolekcja ma fundamentalne znaczenie dla historii Polski i polskiej tożsamości. Ona +definiuje+ Polaków. Powstała na początku XIX wieku, gdy chodziło o samoidentyfikację narodu" - podkreślił dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie Andrzej Betlej. Jak zaznaczył, kolekcja ma wartość jako nierozerwalna całość, a "poprzez personalizację pamiątek odnoszących się do ważnych dat i ludzi staje się bezcenna".

Najcenniejsze dzieła w kolekcji muzealnej to: "Dama z gronostajem" Leonarda da Vinci - jedyny obraz tego malarza w Polsce, ubezpieczony na kwotę 1,4 mld zł i "Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem" - jedno z trzech w kraju dzieł malarskich Rembrandta (ubezpieczone na 160 mln zł).

Inicjatorką tworzenia kolekcji była Izabela z Flemingów Czartoryska, której celem było zachowanie dla przyszłych pokoleń Polaków ocalonych w dobie rozbiorów zabytków kultury i sztuki. Zbiory były gromadzone etapami począwszy od przełomu XVIII i XIX wieku. Była to doba sentymentalizmu, kiedy kolekcjonowano nie tylko wysokiej klasy dzieła artystyczne, ale też pamiątki po wielkich ludziach i ważnych wydarzeniach. Dlatego nie powinna dziwić obecność w kolekcji np. suchara Tadeusza Kościuszki, kamyków przywiezionych przez księżną Izabelę z grobu Romea i Julii, czy muszli znad Jeziora Loch Catherine w Szkocji. Jednak większość pamiątek ma zdecydowanie większą rangę dla naszej historii.

W zbiorach Muzeum Książąt Czartoryskich znajdują się pozostałości po szkatule królewskiej, która zawierała pamiątki po królach polskich, a która w 1939 r. została rozgrabiona przez wojska niemieckie. Są też pamiątki związane z władcami i wodzami m.in. trzewiki koronacyjne Zygmunta Augusta, buława hetmana Mikołaja Sieniawskiego, pamiątki po Henryku Dąbrowskim, księciu Józefie Poniatowskim i Napoleonie.

Muzeum może się poszczycić także jednym z najlepszych w Europie zbiorów militariów.

W kolekcji są 593 obrazy m.in. portrety Jagiellonów pędzla Łukasza Cranacha Młodszego oraz dzieła Andrea Mantegni, Michele Tosiniego czy Michele da Verona. Są także grafiki Rembrandta, Martina Schongauera, rysunki Augusta Renoira.

W zbiorach Muzeum Książąt Czartoryskich znajdują się pozostałości po szkatule królewskiej, która zawierała pamiątki po królach polskich, a która w 1939 r. została rozgrabiona przez wojska niemieckie. Są też pamiątki związane z władcami i wodzami m.in. trzewiki koronacyjne Zygmunta Augusta, buława hetmana Mikołaja Sieniawskiego, pamiątki po Henryku Dąbrowskim, księciu Józefie Poniatowskim i Napoleonie.

W kolekcji jest ok. 3,2 tys. dzieł rzemiosła artystycznego i 1,5 tys. dzieł sztuki starożytnej - najstarszy obiekt pochodzi sprzed 4,5 tys. lat. Do naszych czasów dotrwało także kilkanaście zabytków z bogatej kolekcji starożytnego złotnictwa księcia Władysława Czartoryskiego.

W Bibliotece Książąt Czartoryskich przechowywane są m.in. oryginał Unii Horodelskiej z 1413 r., czyli umowy zawartej między Polską i Litwą, akt Hołdu Pruskiego z 1525 r., rękopisy "Roczników" Jana Długosza, archiwum Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz archiwum Wielkiej Emigracji 1830 r. W bibliotecznych zbiorach są także listy i teksty autorstwa najważniejszych polskich poetów: Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Zygmunta Krasińskiego, Juliana Ursyna Niemcewicza.

Interesujący jest zbiór manuskryptów wschodnich i dalekowschodnich księcia Władysława Czartoryskiego. Wśród starodruków zachowało się dzieło Mikołaja Kopernika "O obrotach sfer niebieskich" w oprawie, wskazującej, że księga może pochodzić z biblioteki króla Zygmunta Augusta.

Małgorzata Wosion-Czoba
PAP, 30 grudnia 2016