ДАВЕДКА "ЗВЯЗДЫ"

Андрэй ЛЯНКЕВІЧ нарадзіўся ў 1981 годзе ў Гродне. У 2004 годзе атрымаў ступень бакалаўра эканамічных навук у БДУ.У 2004-05 гадах вучыўся ў Каўказскім медінстытуце ў Ерэване ў межах праграмы "Wоrld Рrеss Рhоtо", якую скончыў на "выдатна". Супрацоўнічае з міжнароднымі фотаагенцтвамі. Выкладае курс фотажурналістыкі ва ўніверсітэце (Літва). Здымкі выходзілі ў такіх вядомых выданнях, як "Nеw Yоrk Tіmеs", "Lе Fіgаrо", "Nеwswееk", "Dіе Zеіt", "Sріеgеl", "GЕО", "Іntеrnаtіоnаl Hеrаld Trіbunе", "Огонёк". Меў каля 50 выстаў у Беларусі, Аўстрыі, Бельгіі, Нямеччыне, Італіі, Літве, Польшчы, Амерыцы, Нарвегіі, Украіне, Францыі, Чэхіі, Швецыі, Эстоніі.

— Андрэю, паступова ад фотакара, які рабіў рэпар-
тажныя здымкі для газеты, ты пераўтвараешся ў сур`ёзнага чалавека, які робіць іміджавыя фотапраекты. Адкуль у тваім маладым веку такія метамарфозы?

— Я не думаю, што гэта метамарфозы, што ёсць падзел паміж журналістыкай і праектамі. Я проста пачаў займацца суб`ектыўнай журналістыкай, шукаць адказы на пытанні. Як фатограф, я вельмі добра разумею, што ў Беларусі многія тэмы не раскрытыя. Мне хочацца канцэнтравацца на вялікіх тэмах, выказвацца, даводзіць іх да завершаных формаў — як кнігі, выставы.

— Гэта не ад таго, што газетная журналістыка, — у тым ліку і фатаграфія, — аднадзённая, аднамомантная?

— І гэта таксама. Але гэта проста абсалютна іншы стыль жыцця, іншае разуменне часу. Мне не хочацца жыць у такім тэмпе, мне хочацца належаць сабе. Я ў пэўны момант зразумеў, што я не належу сабе, мой час не належыць мне, я не належу сваім сваякам. Я хачу жыць гарманічна з сабой, з людзьмі, якія вакол мяне, з асяроддзем.

— А зараз ты працягваеш займацца рэпартажным фота, бегаць, высалапіўшы язык?

— Я раблю нейкія тэмы. Калі ёсць замовы ад часопісаў якіх-небудзь. Але гэта іншы падыход, іншая фатаграфія. Часопісная фатаграфія не можа быць фатаграфіяй "з навін". Гэта не мусіць быць фатаграфія, за якой трэба бегчы. Гэта не той стыль, калі ты сядзіш у інтэрнэце ўвесь вольны час — і сочыш за тым, што будзе, за тым, што ёсць, за тым, што ты згубіў і не зрабіў.

— Андрэю, гэтых бабулечак, зразумела, запісвалі фалькларысты, выцыганьвалі ў іх рушнікі-вышыванкі і г.д. Няўжо іх ніхто не даўмеўся пафатаграфаваць?

— Я пачаў здымаць менавіта таму, што ўбачыў: здымкаў зусім няшмат! Такіх, каб яны былі сабраныя, апісаныя і класіфікаваныя. Ёсць архіўныя фотаздымкі, ёсць рэпартажы, асобныя фатаграфіі маіх калег. Мне захацелася глыбей пайсці. Чаму я і казаў пра розніцу між рэпартажным фота і працай такога кшталту. Бо ў гэтай сітуацыі я магу прыехаць у вёску на тры дні, паразмаўляць з людзьмі, выпіць іх самагону, быць у іх у хаце, быць імі. Гэта дазволіла мне зразумець, наколькі глыбокая тэма — што яна ўбірае не толькі традыцыі і абрады, але і сакральных жывёл, і расліны, і месцы, і камяні, і капішчы. І проста сакральныя аб`екты — як валасы, скрыжаванні дарог...

— Я так разумею, што гэты альбом пабудаваны канцэптуальна — на гадавым коле?

— Так, гэта год з пункту гледжання традыцыйнага ладу жыцця, традыцыйнага побыту беларусаў апошнія два-тры тысячагоддзі. Так дызайнер Сяргей Шабохін і прыдумаў — ён зрабіў, каб кніжка ішла як традыцыі і з`явы прыроды, як гэта змяняецца для чалавека. Бо сакральныя абрады прывязаныя да календара.

— Каб паказаць вось гэты год, колькі гадоў табе спатрэбілася?

— Каля трох на фатаграфіі. А ад пачатку здымак да выхаду кнігі — каля чатырох. Гэта складаны шлях. Калі б ведаў, то падумаў бы яшчэ раз — ці хачу яго прайсці.

— А што было першым крокам да гэтай кнігі?

— Вы не паверыце — газета "Звязда", з якой усё, можна сказаць, і пачалося! Я гадоў пяць ці шэсць таму ўбачыў фантастычны рэпартаж Анатоля Клешчука з вёскі Пагост пра абрад "Жаніцьба коміна". Тады ў мяне быў шок: у нас у Беларусі існуюць традыцыі, якім столькі гадоў!..

— Андрэй, якая выснова трох гадоў тваіх вандровак-здымкаў? Вось Рыгор Барадулін кажа, што беларусы — гэта "хрышчоныя паганцы". Нас загналі ў касцёл-царкву, навучылі маліцца на абразы... Але ўсё адно, як засуха — мы молімся Дажджбогу, як наадварот ліе — іншаму "адказнаму"... Як ты лічыш, наколькі паганства захавалася ў Беларусі ў арганічным выглядзе, а не ў выглядзе жэстаў, якія людзі робяць, не ўсведамляючы іх сэнс?

— Першыя цэрквы на Палессі з`явіліся ў ХVІІ-ХVІІІ стагоддзі. Пра што казаць? З`яўленне цэркваў на астатняй тэрыторыі Беларусі таксама датуецца ХV-ХVІ стагоддзем. Вось і ўсё! Гэта адказ на вялікае пытанне: хрысціянства як інстытут прыйшло сюды 400-500 гадоў таму! А на Палессі — 200 ці 150! А перад гэтым існавала культура, якой 10‑20 тысячагоддзяў. Зразумела, што людзі не могуць вось так хуценька змяніць свой лад жыцця, сваё стаўленне да навакольнага асяроддзя, да прыроды. Для мяне паганства — гэта не рэлігія, як можна сказаць пра хрысціянства, а стыль паводзін, жыцця, гарманічнага існавання ў свеце. Гэта калі не паварочваюць рэкі ў іншы бок ці высякаюць дрэвы, бо трэба пабудаваць чарговы стадыён. Гэта разуменне таго, што пасля нас яшчэ прыйдуць пакаленні. І прырода — яна жывая, яна разумее.

— Скажы, хто гэтыя людзі — якія сёння "жэняць комін", а заўтра ідуць у царкву свечку ставіць?

— Гэта і ёсць фантастычны прыклад змены цывілізацый, змены культур! Гэта незвычайныя людзі! Іншая справа, што для іх слова "паганства" нічога не азначае. Я ўжо пачаў завозіць кніжку яе героям. І ў дзвюх вёсках былі два першыя пытанні: "А што такое "паганства?" Я тлумачыў: гэта вы! А для іх гэта "жаніцьба коміна", традыцыя такая. Усё менш людзей, у чыіх вачах ты бачыш разуменне таго, што яны робяць...

— Для недасведчанага гарадскога чалавека паганства — гэта нешта кшталту чорна-белай магіі. Ты ж ужо прасунуты чалавек. Патлумач астатнім, што такое паганства.

— Вось тут я скажу вельмі простую рэч. Тое, што ёсць у кніжцы, — не існуе ў рэальнасці. І гэта таксама трэба вельмі добра разумець. Бо фатаграфія скажае прастору. Фатаграфія — гэта вельмі суб`ектыўны інструмент, які можна паварочваць у розныя бакі. І ў нашым выпадку я фатаграфаваў у нейкім сэнсе тое, чаго няма ў прасторы, але яно існуе ў маім уяўленні, у маім адчуванні таго, што адбываецца. Таму гарадскія, ці нават вясковыя людзі, якія прыедуць туды... У кніжцы, дарэчы, ёсць месцы і даты, калі можна прыехаць паглядзець і прыняць удзел у гэтых абрадах. Але людзі прыедуць — і ўбачаць зусім іншую карцінку. Яны ўбачаць людзей у строях, карагод, спевы... Яны не ўбачаць тое, што ёсць у кніжцы. Гэта будзе звычайны фальклорны абрад са спевамі...

— А! Значыцца, спецыяльна для Андрэя Лянкевіча было нешта незвычайнае?

— Я проста так убачыў гэта.

— Рабіў пастановачнае фота?

— Не, ніводная фатаграфія ў кнізе не пастановачная, усе дакументальныя! Калі фатограф выбірае фатаграфічную мову, ён наўмысна скажае прастору. Фатаграфіі чорна-белыя. А прастора для большасці з нас — каляровая. Здымкі ў кнізе квадратныя — а чалавек вокам бачыць значна шырэй...

— Андрэю, а што значыцца — "ёсць дата і месца"?! Няўжо гэта настолькі "неінтымная" рэч, што прыедзе любы чалавек — і зможа ўбачыць абрад?

— У большасці вёсак гэта ўсё адкрыта, гэта свята. Прыязджаюць спецыялісты, проста цікаўныя людзі...

— На Купалле нават у нашай вёсцы, калі я быў маленькі, уначы бабулі голыя бегалі па полі. На такое ж не будуць запрашаць спецыялістаў і Андрэя Лянкевіча!..

— На жаль, я нават не чуў, што такое захавалася! Напэўна ж, засталіся нейкія такія патаемныя рэчы, але мне яны таксама не адкрыліся. Я проста не сутыкнуўся з такім месцам. Я ведаю, што ёсць людзі, для якіх паганства існуе ў вельмі сакральным варыянце. Гэта збольшага маладыя людзі, "неапаганцы". І яны не тое што фатографа — яны нікога, акрамя свайго кола людзей, не запрашаюць. Але мне ў такім выпадку было гэта нецікава. Мне было цікава, калі няма людзей, якія збіраюцца спецыяльна, а ёсць тыя, якія збіраюцца, бо так рабілі іх бацькі, бо так было заўсёды. Гэта — неперарванасць гісторыі, з якой у Беларусі была заўсёды вялікая праблема. Для мяне гэта было адказам на пытанне: адкуль бярэцца беларуская культура, куды яна ідзе, якая яна зараз?

— Што казаць, калі на мінскім капішчы свяшчэнны дуб быў спілаваны, а агонь затушаны толькі перад вайной...

— У цэнтры Мінска, я б сказаў, каля "Дынама"!

— Сапраўды. А ці ацалелі камяні, якім людзі і цяпер пакланяюцца ў Беларусі?

— Безумоўна! Іх шмат па ўсёй Беларусі! Гэта тое, пра што мы ўжо казалі: людзі ўдзень ідуць у царкву, а ўвечары едуць да Богавага каменя, прывозяць грошы, кладуць хлеб, размаўляюць з каменем, просяць у яго здароўя... Гэта і ёсць адказ на пытанне: хто мы — паганцы ці хрысціяне? Сумесь, велізарная сумесь! Адзін з адказаў, чаму я пачаў гэтым займацца, бо мая бабуля зачыняла карову на ноч на замок і казала, што наша суседка — ведзьма, яна ў жабу ператвараецца і можа выпіць малако. І сапраўды, казала яна, вось тады я не зачыніла — і не было малака!.. А гэта было 15—20 гадоў таму! Гэта адказ, ці існуе паганства зараз. Мая мама да гэтага часу рапух, якія сустракаюцца ў нас на лецішчы, садзіць у вядро, каб яны там здохлі-высахлі.

— Ёсць паганскія звычаі, якія сёння ведае кожны беларус, — Купалле, Дзяды, Каляды... А якія больш рэдкія ўдалося занатаваць табе?

— Для мяне адна з такіх цікавых з`яў — гэта абрад Русалле, які ёсць на Любаншчыне, дзе ён быў адроджаны спадаром Выскваркам, якому вялікі дзякуй. Можна сабе ўявіць, калі шэсць вёсак збіраецца ў адным месцы, каля берага ракі. І кожная вёска спявае песні, прэзентуе сваю Русалку, якія спаборнічаюць паміж сабою. Пераможца становіцца галоўнай Русалкай. Яны нясуць вянкі і кідаюць у ваду, потым разрываюць на Русалцы галоўны вянок. А пасля гэтыя шэсць вёсак на адзіным вогнішчы смажаць яешню. Наколькі гэта сакраментальна! Зараз вёсак стала ці 10, ці 12 — яны ўжо падзяліліся, сустракаюцца ў двух месцах. Яскравы прыклад, калі традыцыя, якая была згублена, зараз адноўленая — і працягваецца!..

— ЦІ шмат ты спаткаў містыкі падчас працы над кнігай?

— Вокладка кніжкі — абсалютна містычная. На ёй кабета. І калі паглядзець пад адным ракурсам — у яе ёсць твар. А калі пад іншым — твар знікае. Як смерць. Чорная жанчына з белым тварам. Гэта не было зроблена спецыяльна, а ўзнікла само сабой... Усе прэзентацыі кніжкі, якія былі запланаваныя (і я абвесціў персанальна) — усе перанесліся, змянілі даты і месцы. У тэхнічнага дызайнера Сяргея Кандраценкі, які даводзіў кніжку да розуму, сапсаваўся манітор. Ён быў адвезены ў рамонт — і там нармальна працаваў! А калі яго вярнулі назад — ён зноў перастаў працаваць! І ўпершыню ў сваім жыцці мне спатрэбіўся адпачынак пасля працы. Гэта сапраўды было вычарпальна.

Глеб ЛАБАДЗЕНКА.
lаbаdzеnkа@gmаіl.соm
Звязда