Вербніца — прадвесніца Вялікадня – урачыстае свята. Сімвал свята – вярба. Гэта прыгожае дрэва цэлы год застаецца непрыкметным, і раптам вясной яно пакрываецца жоўтымі духмянымі "коцікамі", над якімі танцуюць пчолы.

Але не знешнім хараством нам важная вярба. Здавён па народных павер’ях гэта дрэва лічылася ўплываючым на жыццяздольнасць і здароў’е, і хваробы. Асаблівай магічнай значнасцю надзяляліся галінкі вярбы, асвечанай у царкве ў Вербную нядзелю – за тыдзень перад Вялікаднем. Мала хто не схадзіў у нядзелю ў царкву ці да касцёлу, каб пабыць на набажэнстве і асвяціць вербы. Схадзіла ў царкву і я. Прайшлася з зацікаўленым вокам па вербным кірмашы, прыцанілася, набыла верб нямала і засталася задаволеная. Калі вярнулася дадому, сваякам і суседзям разам з чароўнымі галінкамі занесла святочны, добры настрой. А галінкі вярбы з нядзелі перад Вялікаднем і сапраўды чароўныя. На цэлы год яны годныя на ўсялякую патрэбу. Нашы бабулі верылі, што вярба лекуе і спрыяе добраму ўраджаю, засцерагае ад нечысці.

З маленства памятаю, як дзед, вярнуўшыся з царквы, сцёбаў усіх хатніх галінкамі вярбы, прыгаворваючы чароўныя словы: "Не я б’ю – вярба б’е…"

Сёлета сцёбала суседак каля храма, а яны мяне, і запісвалі словы замовы, каб не забыцца. Запісвалі хто на чым, нават на накірунку ў лякарню. Ну, няхай Бог памагае!

Вярба ў народных павер’ях асэнсоўвалася як дрэва, якое ўплывае на жыццяздольнасць і здароўе, засцерагае ад нячысцікаў і хваробы.

Асаблівай магічнай значнасцю надзяляліся галінкі вярбы, асвечаныя ў царкве ў Вербную нядзелю – за тыдзень да Вялікдня. У гэты дзень па традыцыі, згодна са старажытным рытуалам, білі (пасцёбвалі) дзяцей, каб яны хутчэй раслі, з прыгаворам:

Гэтай жа вярбой пахлествалі і хворых з пажаданнем ім здароўя: "Не я б’ю – вярба б’е! Хіра ў лес, а здароўе ў косці!".

Вось яшчэ некалькі замоў, якія прамаўлялі нашы бабулі. Хто ведае, калі з верай іх прамовіць, гэтыя чароўныя словы будуць вам на дабро:             

Ліхаманка, паразіты і хворыя зубы падуладны пупышкам асвечанай вярбы. Для гэтага дастаткова было з`есці па дзевяць пупышак з асвечанай вярбы. Часам вярбу запальвалі і акурвалі ёю ад ліхаманкі хату, клалі вярбу ў ваду і тады, калі купалі ў ёй хворае дзіця.

Пупышкі давалі дзецям ад глістоў, попелам ад спаленай вярбы пасыпалі месца вакол калыскі навароджанага дзіцяці, каб прадухіліць усялякія негатыўныя ўздзеянні варожых сіл. 

Калісці дзяўчаты, як прыйдуць з царквы, сядзелі на лаўцы, і як толькі міма праходзілі якія-небудзь хлопцы, з дапамогаю вербачкі варажылі: сцебануўшы незнаёмага хлопца, пыталі ў яго імя, каб даведацца пра імя свайго суджанага. Уяўляю, як гэта было б каля пад`езду якога дома ў горадзе. Ва ўсялякім разе весела. Дзяўчаты, чаму б не паспрабаваць!

Вось яшчэ рытуалы, звязаныя з Вербніцай, якіх сяляне стараліся прытрымвацца.

Пасля Вялікадня будзе Радуніца, дзень, калі прынята віншаваць з Вялікаднем памерлых продкаў. Гэта дзень, калі на магілы блізкіх людзей неслі галінкі вярбы, асвечаныя папярэдне ў царкве. Галінкі клалі на магілкі, такім чынам віншавалі са святам памерлых продкаў, а не букетамі штучных кветак, якімі цяпер імкнуцца ўпрыгожыць магілы блізкіх.

У беларусаў вярба з ядлоўцам, упрыгожаная штучнымі кветкамі і асвечаная ў царкве, служыла за магічны прадмет для выгану жывёлы ў поле на Юр’я. Ад Вербнай нядзелі яе захоўвалі на покуці за абразом.

Вярбе прыпісвалі здольнасці апладняць зямлю, паляпшаць яе ўраджайнасць. Для гэтага пасля выгану жывёлы вярбу ўтыкалі ў зямлю (у чатырох вуглах нівы) або разламвалі галінкі і раскладвалі іх па палях.

Казалі: "Каб ураджай добры ўвосені сабраць, каб усё так хутка расло, як вярба на мяжы суседа, каб чэрві ды жукі не нападалі".

Для большай упэўненасці чыталі замовы: 

Для гэтага пасля набажэнства ў Вербную нядзелю абыходзілі хлявы. Кароўку, авечак і іншых хатніх жывёл сцябалі галінкамі вярбы, як і людзей, каб добра вяліся, здаровыя былі, ліхога вока не баяліся. Частку вярбы пакідалі ў хляве, а часткай пасля выганялі скаціну на пашу. 

У хаце накіроўваліся да дзяжы з мэтай яе "палячыць", калі гаспадыня заўважала, што хлебнае цеста апошнім часам у ёй не ўдаецца. Гаспадыня сцёбала дзяжу і прамаўляла: "Што ж ты мая дзежачка апошнім часам збунтавалася. Каб у табе заўжды хлеб удаваўся! Глядзі ж, каб выправілася!".

Вербны букецік замацоўвалі за абразамі, каб не толькі ўпрыгожваў покуць, але і засцерагаў хату ад маланкі. Летам, як толькі ў небе загрыміць, выстаўлялі ў вакно сухія галінкі вярбы, і грымоты абыходзілі сялібу бокам. Старую вярбу палілі, попел выкідалі на грады, каб спрыяў добраму ўраджаю і бараніў ад шкоднікаў. Цяпер жа для гараджан, у якіх няма лецішчаў, каля кожнай царквыстаяць скрынкі, куды можна пакласці старую вярбу.

Каб не наклікаць на сябе бяды, лічылася, што калі вярба трапіла ў хату на покуць, адорваць ёю або пазычаць камусці было ўжо нельга. 

Вось такія яны, чароўныя галінкі асвечанай вярбы! Шануйце звычаі продкаў, і яны будуць спрыяць вам штодня! 

Ларыса Мятлеўская
Sputnik, 1 красавіка 2018