W maju 1797 r., po wydaniu przez gen. Jana Henryka Dąbrowskiego odezwy do rodaków, do Włoch przybywali Polacy, by służyć u boku Napoleona, który - jak wierzyli - pomoże im odzyskać utraconą ojczyznę. Do służby w Legionach zaciągnęło się wówczas ok. 7 tysięcy żołnierzy.

"Pieśń Legionów Polskich we Włoszech" była bardzo popularnym utworem muzycznym wśród legionistów walczących u boku gen. Dąbrowskiego. Późnym latem pisał on do Wybickiego następująco: "Żołnierze do Twojej pieśni nabierają coraz więcej gustu i my ją sobie często nuciemy z winnym szacunkiem dla autora".

Między 16 a 19 lipca 1797 r., podczas pobytu polskich legionistów w Reggio Emilia (w ówczesnej Republice Cisalpińskiej) poeta Józef Wybicki napisał "Pieśń Legionów Polskich we Włoszech", którą na cześć gen. Dąbrowskiego nazwano "Mazurkiem Dąbrowskiego". Powszechnie rozpowszechniony pogląd mówi, że "Pieśń Legionów Polskich" powstała do melodii ludowego mazurka. Po raz pierwszy publicznie pieśń odśpiewano w Reggio Emilia 20 lipca 1797 r. w czasie uroczystego pożegnania opuszczających miejscowość legionistów.

Znawca epoki napoleońskiej Robert Bielecki pisał, że powstanie Mazurka Dąbrowskiego było ściśle związane z kształtowaniem się wśród Polaków legendy Napoleona. Ze słów polskiej pieśni płynęła nadzieja na to, że przyszły cesarz Francuzów zainteresuje się sprawą polską na tyle, aby w przyszłości powstały realne możliwości wskrzeszenia polskiej państwowości.

"Pieśń Legionów Polskich we Włoszech" była bardzo popularnym utworem muzycznym wśród legionistów walczących u boku gen. Dąbrowskiego. Późnym latem pisał on do Wybickiego następująco: "Żołnierze do Twojej pieśni nabierają coraz więcej gustu i my ją sobie często nuciemy z winnym szacunkiem dla autora".

"Mazurka Dąbrowskiego" śpiewali żołnierze Księstwa Warszawskiego; intonowano go przy okazji świąt narodowych i powstań niepodległościowych w ciągu XVIII i XIX stulecia. Obok innych pieśni patriotycznych takich jak np. "Boże, coś Polskę", "Warszawianka" i "Rota" melodyczny utwór, jakim był Mazurek uchodził za jedną z najpopularniejszych pieśni "ku pokrzepieniu serc" w okresie zaborów.

W 1799 r. tekst pieśni ukazał się drukiem w piśmie wydawanym we Włoszech "Legionowa dekada". W Polsce po raz pierwszy opublikowano go w 1806 r.

Początkowo "Mazurek Dąbrowskiego" składał się z sześciu zwrotek: "(1) Jeszcze Polska nie umarła/ kiedy my żyjemy/ Co nam obca moc wydarła/ szablą odbijemy/ (ref.) Marsz, marsz, Dąbrowski/ do Polski z ziemi włoski/ za Twoim przewodem/ złączem się z narodem/ (2) Jak Czarniecki do Poznania/ wracał się przez morze/ dla ojczyzny ratowania/ po szwedzkim rozbiorze/ (3) Przejdziem Wisłę przejdziem Wartę/ będziem Polakami/ dał nam przykład Bonaparte/ jak zwyciężać mamy/ (4) Niemiec, Moskal nie osiądzie/ gdy jąwszy pałasza/ hasłem wszystkich zgoda będzie/ i ojczyzna nasza/ (5) Już tam ojciec do swej Basi/ mówi zapłakany/ +słuchaj jeno, pono nasi/ biją w tarabany+/ (6) Na to wszystkich jedne głosy:/ +Dosyć tej niewoli/ mamy Racławickie Kosy/ Kościuszkę, Bóg pozwoli+" (Tekst według rękopisu Józefa Wybickiego).

"Mazurka Dąbrowskiego" śpiewali żołnierze Księstwa Warszawskiego; intonowano go przy okazji świąt narodowych i powstań niepodległościowych w ciągu XVIII i XIX stulecia. Obok innych pieśni patriotycznych takich jak np. "Boże, coś Polskę", "Warszawianka" i "Rota" melodyczny utwór, jakim był Mazurek uchodził za jedną z najpopularniejszych pieśni "ku pokrzepieniu serc" w okresie zaborów.

Po I wojnie "Mazurek Dąbrowskiego" został uznany za hymn odrodzonej Polski, jednak nie znalazło to odzwierciedlenia w konstytucji marcowej z 1921 r. Dopiero 6 lat po jej uchwaleniu, 26 lutego 1927 r., MSW ogłosiło "Mazurka Dąbrowskiego" hymnem narodowym. 2 kwietnia 1927 r. dołączono do hymnu nuty i oficjalnie uznano jego harmonizację, której dokonał kompozytor i dyrygent Feliks Konopasek.

Po I wojnie światowej "Mazurek Dąbrowskiego" został uznany za hymn odrodzonej Polski, jednak nie znalazło to odzwierciedlenia w konstytucji marcowej z 1921 r.

Dopiero sześć lat po uchwaleniu wspomnianej ustawy zasadniczej, 26 lutego 1927 r., Ministerstwo Spraw Wewnętrznych ogłosiło "Mazurka Dąbrowskiego" hymnem narodowym.

2 kwietnia 1927 r. dołączono do hymnu nuty i oficjalnie uznano jego harmonizację, której dokonał kompozytor i dyrygent Feliks Konopasek.

W porównaniu z oryginałem, w tekście pieśni nastąpiły zmiany: zrezygnowano z dwóch zwrotek (4 i 6) oraz zmieniono rymy: "nie umarła - wydarła" na "nie zginęła - wzięła". Poza tym poprawiono tekst pod względem stylistycznym.

Po II wojnie światowej władze komunistyczne pozostawiły "Mazurka Dąbrowskiego" w niezmienionej formie. Zapis o obowiązującym hymnie narodowym znalazł się w konstytucji PRL, która zaczęła obowiązywać 22 lipca 1952 r. 31 stycznia 1980 r. tekst i nuty hymnu w harmonizacji Kazimierza Sikorskiego zostały zatwierdzone przez Sejm RP w ustawie o godle, barwach i hymnie.

Józef Wybicki, autor słów do „Mazurka Dąbrowskiego” żył w latach 1747-1822. Był politykiem, prawnikiem i publicystą, posłem na Sejm, członkiem Komisji Edukacji Narodowej i Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Oprócz aktywnego uczestnictwa w tworzeniu polskich legionów we Włoszech brał udział w konfederacji barskiej, insurekcji kościuszkowskiej, powstaniach w Wielkopolsce i na Pomorzu, organizacji Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego.

W rodzinnym dworku Wybickiego w Będominie znajduje się Muzeum Hymnu Narodowego - oddział gdańskiego Muzeum Narodowego. Jest to jedyna tego typu placówka muzealna na świecie.

Waldemar Kowalski
PAP, 20 lipca 2017