Obserwacje temperatur prowadzone w naszym kraju od wielu lat potwierdzają, że klimat ocieplił się w ciągu ostatniego wieku. W okresie 1901-1990 wzrost temperatur wyniósł od 0,4 st. C w Krakowie do 0,7 st. C w Koszalinie.

Według dr hab. Aleksandra Grzelaka oraz dr Sebastiana Stępnia, prawdopodobny scenariusz zmian klimatu w Polsce przewiduje dalszy wzrost średniej rocznej temperatury powietrza o około 2-4 st. C do końca stulecia wynikający przede wszystkim ze wzrostu temperatury okresu zimowego. Zaś wzrost temperatury tylko o 1 st. C przyspiesza dojrzewanie podstawowych zbóż (pszenica, żyto, jęczmień) w Polsce o jeden tydzień, natomiast kukurydzy o dwa tygodnie.

Wzrost temperatury wpłynie nie tylko na przyspieszenie tempa rozwoju roślin uprawnych, ale również chwastów i szkodników, których uciążliwość może się zwiększyć. W związku z tym trzeba będzie zmienić zalecenia agrotechniczne jak i dotyczące ochrony roślin - informuje Instytut w swoim raporcie dotyczącym konkurencyjności rolnictwa zrównoważonego.

Wpływ zmian klimatu może ujawnić się także poprzez zmiany bilansu wodnego - szczególnie wzmożonego odpływu, zwiększonego parowania, pogorszenia jakościowego wód śródlądowych oraz wzrostu częstotliwości występowania ekstremalnych sytuacji hydrologicznych (susz i powodzi) - twierdzą naukowcy. Ponadto wysoka temperatura będzie sprzyja powstawaniu wiatru o dużych prędkościach i trąb powietrznych. Stanowić one będą zagrożenie w uprawach wieloletnich (np. sadach, chmielnikach).

Niewykluczone jest, że w polskich warunkach rezultatem zmian klimatu do końca wieku będzie wydłużenie okresu wegetacyjnego (czyli okresu, w którym temperatura dobowa nie spada poniżej 5 st. C) o 50-60 dni we wschodniej Polsce - do ponad 100 dni w zachodniej Polsce (od 1960 roku do końca lat dziewięćdziesiątych okres wegetacji wydłużył się o 10 dni). W następstwie tego przyspieszony zostanie termin siewu wszystkich roślin i żniw o ok. 3-4 tygodnie. Wydłuży się też okres utrzymywania zwierząt na pastwiskach oraz prawdopodobnie wzrośnie produkcja zielonej masy z użytków rolnych.

Zdaniem ekspertów, ocieplanie się klimatu będzie miało różny wpływ na poszczególne gatunki roślin. Np. oziminy (czyli rośliny siane na jesieni) mogą być narażone na zagrożenia związane ze złymi warunkami przezimowania i przymrozkami, a rośliny jare mogą ucierpieć z powodu niedoborów wody, szczególnie na glebach lekkich. Wysokie temperatury jak i susze będą negatywnie wpływać na uprawy okopowe. Może to spowodować obniżenie plonu. Bardzo wrażliwa na zmiany temperatury jest produkcja warzyw, a także ziemniaków, których tego powodu może zmniejszyć się o 5-10 proc. Wzrost temperatury raczej nie wpłynie na uprawy pszenicy i żyta - uważają naukowcy.

Natomiast można spodziewać się o 20-60 proc. lepszych plonów w przypadku uprawy roślin ciepłolubnych jak kukurydza, soja, słonecznik czy burak cukrowy. Korzystny wpływ będzie miał cieplejszy klimat na owoce, gdyż spadnie ryzyko szkód spowodowanych przez wczesne, jesienne oraz późne, wiosenne przymrozki.

Jak zauważają autorzy publikacji, zagrożenie dla polskiego rolnictwa z powodu zmian klimatu, a zwłaszcza z powodu zmniejszenia się ilości opadów obserwuje się od kilku dekad w Wielkopolsce i na Kujawach. Aby temu przeciwdziałać należy zainwestować np. w nawadnianie gleb. Wpłynie to jednak na wzrost kosztów produkcji i tym samym pogorszy sytuację dochodową gospodarstw rolnych. W porównaniu do innych krajów UE, Polska ma słabe gleby, co w warunkach ocieplenia klimatu i zmniejszenia opadów dodatkowo ograniczy plony.

Zdaniem ekspertów, w długim okresie, wraz ze zmianami warunków klimatycznych, nastąpią zmiany strukturalne gospodarstw rolnych. Należy oczekiwać dalszej marginalizacji gospodarstw o najsłabszych glebach. Można także przypuszczać, że większe gospodarstwa rolne o wyspecjalizowanej produkcji będą bardziej narażone na zmiany klimatyczne ze względu na koncentrację produkcji.

27 listopada 2011, Warszawa
PAP