21 снежня кіраўнік Інстытуту стратэгічных дасьледаваньняў МЗС Расеі, адстаўны генэрал ФСБ Леанід Рашэтнікаў заявіў, што беларуская мова была створаная пастановаю ЦК ВКП(б) у 1926 годзе.

Насамрэч у лістападзе 1926 году ў Менску была праведзена Акадэмічная канфэрэнцыя па рэформе беларускага правапісу і азбукі. Яе ініцыявалі беларускія мовазнаўцы і пісьменьнікі, хоць, натуральна, яе падрыхтоўку і хаду сапраўды ўзяў пад кантроль ЦК ВКП(б). Яно і прымала пастанову пра правядзеньне канфэрэнцыі. Канфэрэнцыя была міжнародная, прыехала шмат гасьцей, напрыклад, нямецкі мовазнаўца Макс Фасмэр, латыскі паэт Яніс Райніс. Але канфэрэнцыя мову, вядома, не «стварала» — яна абмяркоўвала магчымыя рэформы правапісу і альфабэту.

На момант правядзеньня канфэрэнцыі 1926 году толькі традыцыя беларускамоўнага пэрыядычнага друку налічвала 65 гадоў, а літаратура на беларускай мове існавала ўжо шмат стагодзьдзяў. Напрыклад клясычны рыцарскі гатычны раман «Трышчан і Іжота» быў перакладзены на беларускую мову ў XVI стагодзьдзі.

***

Мы пазванілі сусьветна вядомаму беларускаму лінгвісту прафэсару Генадзю Цыхуну з просьбай пракамэнтаваць выказваньні расейскіх аналітыкаў.

Абламейка: Генадзь Апанасавіч, ці існуе самастойны беларускі народ?

Цыхун: Вядома, існуе. Гэта навуковы факт.

Абламейка: Сёньня высокапастаўлены расейскі аналітык заявіў, што беларуская мова была створана пастановай ЦК ВКП(б) ад 1926 году. Як бы вы маглі гэта пракамэнтаваць?

Цыхун: Я не магу камэнтаваць такія ненавуковыя выказваньні. Гэта ніжэй за мой навуковы гонар.

Абламейка: Дык як лінгвіст прафэсар Генадзь Цыхун адказаў бы на пытаньне, ці існуе самастойная беларуская мова?

Цыхун: Натуральна, існуе і існавала, як і ўсе астатнія славянскія мовы. Проста так, выпадкова, ніхто ня можа сказаць, што вось гэтая мова існуе, а гэтая — не існуе. Беларуская мова існуе з часу, калі праславянская мова разышлася і стварыліся асобныя мовы. Тут ніякіх пытаньняў ня можа быць. Так адбывалася з усімі мовамі. Гэта бясспрэчны факт, што беларуская мова існуе. Іншая рэч, у якіх гістарычных абставінах ёй даводзіцца існаваць.

Абламейка: А як лінгвістыка адказвае на пытаньне, як даўно існуе беларуская мова?

Цыхун: На гэтае пытаньне розныя лінгвісты адказваюць па-рознаму. Некаторыя лічаць, што на ўсходзе славянскага арэалу быццам бы пэўны час існавала старажытнаруская ці агульнаруская мова. Але ня ўсе лінгвісты прытрымліваюцца гэтай думкі, таму што ў паўднёвых славян не было такой агульнай мовы, у заходніх таксама не было. Іншая рэч, што племянныя мовы на ўсходзе маглі разысьціся пазьней. Але гэта неістотна. Некаторыя беларускія лінгвісты, напрыклад, Воўк-Левановіч, казалі, што быццам бы існавала гэтая ўсходнеславянская моўная супольнасьць, зь якой потым атрымаліся руская, беларуская і ўкраінская мовы, але даказаць гэта нейкімі навуковымі аргумэнтамі цяжка. А я думаю, што беларуская мова існуе з таго самага часу, як і ўсе астатнія славянскія мовы, якія паступова разышліся ад агульнай праславянскай мовы.

Абламейка: Дык колькі стагодзьдзяў ужо існуе наша мова?

Цыхун: Ну колькі менавіта стагодзьдзяў — цяжка сказаць, але можна лічыць, што ў VI-VII стагодзьдзях нашай эры яшчэ існавала праславянская моўная супольнасьць. Але ўжо і тады ў розных канцах славянскага сьвету пачалі фармавацца некаторыя фанэтычныя рысы і сам разьдзел пачаўся.

Ну а тыя, хто лічыць, што існавала ўсходнеславянская моўная супольнасьць, кажуць, што разыходжаньне яе пачалося ў ХІІ-ХІІІ стагодзьдзях. Але ўсё гэта ўмоўна, бо і тады існавалі мовы асобных племянных аб’яднаньняў, і яны задоўга да таго маглі існаваць.

Я не прытрымліваюся гэтага пункту гледжаньня і не лічу, што існавала ўсходнеславянская моўная супольнасьць, якая пазьней за іншыя распалася.