Сусветная арганізацыя аховы здароўя папярэджвае пра забруджванне навакольнага асяроддзя фармацэўтычнымі рэчывамі як пра новую глабальную экалагічную пагрозу. Па ўсім свеце ў вадаёмах ад азёр да акіянаў і нават у пітной вадзе выяўляецца прысутнасць лекаў. Антыбіётыкі, нейралептыкі, анестэтыкі, гарманальныя і іншыя прэпараты трапляюць у арганізмы марскіх і прэснаводных жывёл, вадаплаўных птушак і выклікаюць у іх хваробы, анамальныя паводзіны, прыводзяць да бясплоднасці і вымірання. Зразумела, што і людзям шкодна атрымліваць з кубачкам вады ці гарбаты незаўважныя дозы лекаў, якія ім не прапісвалі дактары.

Значная доля былых лекавых сродкаў трапляе ў вадаёмы з каналізацыі, прасочваецца ў грунтавыя воды са сметнікаў. Так, у Балтыйскае мора штогод зліваецца каля дзвюх тысяч тон фармацэўтычных адходаў. Ці нясуць частку гэтага таксічнага грузу і нашы рэкі? Магчыма, што так. У пробах вады і актыўнага глею, узятых на ачышчальных станцыях некалькіх буйных беларускіх гарадоў, выяўлены сляды цыпрафлаксацыну, левафлаксацыну, дратаверыну, дыклафенаку, эстрадыёлу.

Зменшыць некантраляванае фармацэўтычнае забруджванне дапаможа асобны збор пратэрмінаваных лекавых сродкаў у насельніцтва з наступнай утылізацыяй. Гэта практыка ўжо ўкаранілася ў большасці краін Еўропы. Цяпер яна паступова ўводзіцца і ў нас.

З 1 верасня 2020 года ўступіў у сілу новы ТКП (тэхнічны кодэкс усталяванай практыкі) 17.11-08-2020 (33040-33140) «Ахова навакольнага асяроддзя і прыродакарыстанне. Правілы абыходжання з камунальнымі адходамі». Пратэрмінаваныя лекавыя сродкі выдзелены ў асобную групу камунальных адходаў (п. 3.16) і падлягаюць асобнаму збору (п. 7.2). Распрацоўка формы адмысловых кантэйнераў, выдзяленне месцаў для збору і вырашэнне іншых арганізацыйных задач ускладзена на мясцовыя выканаўчыя органы ўлады і работнікаў жыллёва-камунальнай гаспадаркі.

Аднак першы кантэйнер для збору пратэрмінаваных лекаў з`явіўся яшчэ два гады таму ў Мінскай гарадской паліклініцы № 40. Усталяваў яго Цэнтр экалагічных рашэнняў.

— За першы год мінчане прынеслі 35,8 кілаграма фармацэўтычных адходаў, а за другі — ужо 77,4 кілаграма. У гэтай масе пераважаюць прэпараты для лячэння касцёва-мускульнай і дыхальнай сістэм, на другім месцы — для стрававальнага тракту і абмену рэчываў, на трэцім — сардэчныя лекі, — кажа каардынатар праекта Наталля Блышчык.

У снежні 2019 года партнёрам Цэнтра экалагічных рашэнняў стаў Цэнтр экалагічнага і сацыяльнага развіцця. Яго стваральнікі, жыхары Баранавіч Вікторыя і Яўген Калач, абвясцілі пілотны праект «Прырода без фармацэўтычных адходаў». Сумеснымі намаганнямі грамадскіх эколагаў да канца 2020 года пункты збору пратэрмінаваных лекаў з`явіліся ўжо ў 13 гарадах: Баранавічах, Беразіне, Барысаве, Брэсце, Вілейцы, Іванаве, Крупках, Мінску, Наваполацку, Пінску, Полацку, Смілавічах і Чэрвені. Яны размешчаны ва ўстановах аховы здароўя, адукацыі, культуры.

— Мы разглядаем магчымасці паставіць аналагічныя кантэйнеры ў Гомелі, Гродне, Бабруйску, Оршы, — дзеліцца найбліжэйшымі планамі Вікторыя Калач. — Першапачаткова хацелі далучыць да праекта толькі тыя гарады, у якіх жыве больш за 50 тысяч чалавек. Але атрымалі шмат водгукаў і просьбаў з малых гарадоў усталяваць і ў іх хоць бы па адным кантэйнеры. Аказваецца, экалагічна дасведчаныя мясцовыя жыхары самастойна праводзяць акцыі, на якіх тлумачаць пра шкоду лекаў для прыроды, збіраюць пратэрмінаваныя таблеткі... Таму мы гатовы падтрымаць добрую ініцыятыву і дапамагчы арганізаваць збор фармацэўтычных адходаў таксама ў невялікіх населеных пунктах.

Грамадскія эколагі супрацоўнічаюць з Беларускім дзяржаўным медыцынскім універсітэтам. На кафедры фармацэўтычнай хіміі вядзецца статыстыка лекаў, вынятых з кантэйнераў, і распрацоўваецца хімічны метад іх утылізацыі.

Пасля статыстычнага даследавання лекі адвозяць на камунальнае ўнітарнае прадпрыемства па абыходжанні з адходамі «Экарэс», дзе іх спальваюць пры высокай тэмпературы. Аднак гэты метад не зусім бяспечны: у атмасферу вылучаюцца забруджвальнікі — дыяксіны. Магчымая альтэрнатыва — мяккая хімічная ўтылізацыя.

— У адпаведнасці з хімічнай структурай лекаў мы падзялілі іх на дзясятак груп. Для кожнай групы падабралі рэактывы, якія ператвараюць медпрэпараты ў рэчывы, пазбаўленыя біялагічнай актыўнасці. Гэтыя адходы ўжо бясшкодныя, іх можна змываць у каналізацыю, — тлумачыць загадчык кафедрай, кандыдат фармацэўтычных навук, дацэнт Наталля Яранцава — Трансфармацыя ажыццяўляецца ў невялікім, аб`ёмам да дзесяці літраў, рэактары. На нашай кафедры карыстаемся эксперыментальнай мадэллю. У будучым такія кампактныя рэактары можна будзе размяшчаць у аптэках, паліклініках і іншых медустановах.

Кафедра фармацэўтычнай хіміі таксама распрацоўвае мабільную праграму, якая дапаможа кожнаму чалавеку разабрацца ў свеце лекаў і БАДаў, падкажа, ці варта аднесці непатрэбны прэпарат у спецыяльны кантэйнер, і пакажа адрасы пунктаў збору.

— БАДы, вітаміны, раслінныя прэпараты можна выкінуць у агульную сметніцу, водарастваральныя лекі — выліць у каналізацыю.

— Шпрыцы, тэрмометры, выкарыстаныя перавязачныя матэрыялы, вадкія прэпараты ў флаконах і ампулах.

— Рэкамендуецца павымаць таблеткі з упакоўкі, стаўчы ў парашок. Высыпаць гэты парашок у непразрысты пакецік ці слоік са шчыльнай накрыўкай і перамяшаць з чымсьці відавочна неядомым: скарыстаным напаўняльнікам для кацінага туалета, старой заваркай ці кававай гушчай. Герметычна закрыць і выкінуць. Сэнс гэтага дзеяння ў тым, каб людзі ці жывёлы выпадкова не зацікавіліся лекамі і не з`елі іх.

Таццяна Севасцьянава
Звязда, 22 снежня 2020