Да Таліна далёка. Навошта Эстонія далучылася да балтыйскага транзітнага тупіка?

Урад Эстоніі распарадзіўся забараніць транзіт беларускіх нафтапрадуктаў праз сваю тэрыторыю, паведаміла Delfі. Адпаведная пастанова была падпісана кіраўніком урада Каяй Калас і міністрам замежных спраў Эвай-Марыяй Лійметс. Абмежаванні пачалі дзейнічаць з 1 сакавіка. У дакуменце ўказана, што забарона была ўстаноўлена на падставе эстонскага закона аб міжнародных санкцыях. Транзіт нафтапрадуктаў быў перакрыты Талінам настолькі хутка, што аб падпісанні адпаведнай пастановы грамадскасць своечасова праінфармаваць забыліся, адзначыла Eestі Paevaleht. Зрэшты, аб такім намеры Кая Калас паведамляла ў канцы студзеня і ў пачатку лютага. Прамыя страты дзяржаўных прадпрыемстваў Эстоніі ад гэтага кроку вылічваюцца мільёнамі еўра. Чаму насуперак здароваму сэнсу афіцыйны Талін далучыўся да балтыйскага транзітнага тупіка?

Як паведаміла Eestі Paevaleht, летась імпарт беларускіх нафтапрадуктаў быў амаль у тры разы большы, чым год таму. Пры гэтым, на думку выдання, у Эстонію была накіравана трэць прадукцыі, якая раней ішла праз латвійскія парты. Нафтапрадукты перавозіліся па чыгунцы, большая частка гэтых грузапатокаў абслугоўвалася дзяржкампаніяй Operaіl. Пры гэтым, па словах кіраўніка прадпрыемства Рауля Таамсалу, заказчыкамі паслуг Operaіl выступалі не беларускія грузаадпраўшчыкі, а мясцовыя кампаніі.

У мінулым годзе рэкорды былі не толькі па нафтапрадуктах, але і ў цэлым па экспарце ў краіны Балтыі. Напрыклад, паводле даных дэпартамента статыстыкі Эстоніі, імпарт з Беларусі падвоіўся. Па асобных пазіцыях быў адзначаны рост нават у 30 разоў. Эстонскае МЗС заявіла, што гэта быў транзіт. Яго аб'ём летась стаў рэкордным, паведаміла тэлерадыёкампанія ERR. Прычым пастаўкі старанна правяраліся на адпаведнасць санкцыйным спісам.

У канцы мінулага года праз СМІ адбыўся інфармацыйны ўкід наконт небывалага росту беларускіх паставак і неабходнасці дадатковых санкцый. І пайшло — 31 студзеня эстонскі прэм'ер-міністр заявіла, што «праблему» трэба тэрмінова вырашаць. «Сітуацыя выглядае дрэнна, і я стаўлюся да яе вельмі сур'ёзна», — сказала яна. Кая Калас падкрэсліла, што прынцыпы знешняй палітыкі павінны рэалізоўвацца і ўнутры краіны. «Калі мы дамовіліся аб санкцыях, то павінны іх выконваць, а калі ёсць прабелы, то іх варта ліквідаваць. У адваротным выпадку мы знізім уласны міжнародны аўтарытэт і права выказвацца», — падкрэсліла Калас. Кіраўнік эстонскага МЗС таксама заявіла, што яна супраць транзіту беларускіх нафтапрадуктаў, і заклікала ўрад яго забараніць.

У падаткова-мытным дэпартаменце Эстоніі заявілі, што якраз гэты від транзіту ажыццяўляецца без парушэнняў. Праз тэрыторыю краіны праходзяць тыя віды паліва, якія ў санкцыйны спіс не ўключаны. «Той тавар, які перавозіцца цяпер праз Эстонію, не знаходзіцца пад санкцыямі», — прызнала і Калас. Яна растлумачыла, што тавары з мытным кодам «2707» не падпадаюць пад санкцыі ЕС супраць Мінска, а значыць, іх транзіт праз эстонскую тэрыторыю быў юрыдычна карэктным.

Але кіраўнік урада паведаміла, што яны з калегамі вырашылі «ўзмацніць» санкцыі Еўрасаюза — на сваім эстонскім узроўні, заўважыў vz.ru. Паводле яе слоў, «мы прынялі рашэнне ўвесці дадатковыя санкцыі супраць Беларусі і спыніць транзіт нафтапрадуктаў пад мытным кодам «2707» праз Эстонію».

У мінулым годзе эстонская чыгуначная кампанія Eestі Raudtee зарабіла на беларускім транзіце каля 1,8 мільёна еўра, што складае 11-12 працэнтаў ад агульнай сумы паступленняў за выкарыстанне чыгункі. Што да эстонскага прадпрыемства Operaіl, то на Беларусь прыпадала 15 працэнтаў (5,8 мільёна еўра) леташняга тавараабароту кампаніі. Кампанія паведаміла ўраду, што ў выпадку страты гэтага абароту ёй давядзецца звольніць 80 работнікаў (18 працэнтаў цяперашняга штату). Нельга забываць і аб будучых стратах порта ў Таліне — на Беларусь прыпадае 9 працэнтаў яго грузаабароту (2 мільёны еўра штогадовага прыбытку). Эксперты заўважаюць, што з боку Мінска магчымае патрабаванне пакрыцця шкоды.

Як адзначыў vz.ru кіраўнік Цэнтра беларускіх даследаванняў Інстытута Еўропы РАН, доктар эканамічных навук Мікалай Мяжэвіч, паколькі транзіт праз Эстонію спынены, то ў Беларусі яшчэ раз пераканаюцца ў тым, што адзіным надзейным напрамкам з'яўляецца расійскі. «Бакі знойдуць эканамічны механізм, які дазволіць і Мінску, і Маскве выйсці з гэтай сітуацыі з найменшымі стратамі», — лічыць эксперт.

У сваю чаргу, расійскі палітолаг Вікторыя Фядосава заўважыла vz.ru, што Талін кіруецца прынцыпам «балтыйскай салідарнасці». Калі ўжо Літва на ўласны пачын забараніла транзіт калійных угнаенняў з Беларусі, то і Эстонія не магла не ўключыцца ў запушчаны суседзямі «флэшмоб». Фядосава не згодная з тым, што страты Эстоніі апынуцца невялікімі, бо ва ўрадзе краіны не пажадалі ўлічыць таго, што заробкі ад перавозкі беларускіх нафтапрадуктаў маглі б у найбліжэйшай будучыні істотна ўзрасці.

«Беларусь у гэтай сітуацыі мае магчымасць пераарыентаваць свой экспарт, а вось эканамічныя страты Эстоніі кампенсаваць не атрымаецца, і яны будуць адчувальныя, паколькі ў апошнія два гады назіраўся актыўны рост транзіту, — падкрэсліла палітолаг. — Калі звярнуцца да прыкладу Літвы, прамыя страты Эстоніі могуць дайсці да сотняў мільёнаў еўра. Тым больш што Беларусь напэўна, апроч карэкціроўкі шляхоў транзіту, узмоцніць «эфект» ужываннем люстраных санкцый у дачыненні да эстонскага экспарту».

У Міністэрстве замежных спраў Беларусі пракаментавалі забарону ўрадам Эстоніі транзіту асобных беларускіх нафтапрадуктаў. Гэты факт, адзначылі ў МЗС, застаўся незаўважаным і на практыцы не мае значэння для беларускага боку. «Справа ў тым, што Беларусь без якіх-небудзь праблем і страт даўно пераарыентавала свае таварныя патокі на іншыя лагістычныя напрамкі. Пры гэтым мы ўпэўненыя, што гэты крок эстонскага ўрада адчулі на сабе, перш за ўсё, самі эстонцы і эстонскі бізнес, які страціў дзясяткі мільёнаў еўра даходаў ад штогадовых перавозак каля 1,8 мільёна тон грузаў з нашай краіны», — адзначылі ў прэс-службе міністэрства.

У ведамстве падкрэслілі, што ў такой сітуацыі «складана знайсці рацыянальнае вытлумачэнне нястрымнаму жаданню эстонскага ўрада пакараць уласных грамадзян у пагоні за магчымасцю вылучыцца сярод краін ЕС у беспаспяховых спробах мацней насаліць Беларусі». «Упэўнены, што мы маем усе шанцы вярнуцца да канструктыўнага і ўзаемавыгаднага супрацоўніцтва, калі ў Таліне зразумеюць, што такія «самастрэлы» — гэта не проста балюча, але і абсалютна бессэнсоўна», — дадалі ў МЗС.

Санкцыі супраць Расіі і Беларусі аказваюць негатыўнае ўздзеянне на эстонскіх фермераў і вытворцаў прадуктаў харчавання, якія больш не могуць па прывычных каналах закупляць мінеральныя ўгнаенні, трактары і кармы для сельскагаспадарчых жывёл. Аб гэтым паведаміла тэлерадыёкампанія ERR. Паводле слоў старшыні праўлення Сельскагаспадарча-гандлёвай палаты Раамета Сырмуса, у эстонскіх фермераў востра запатрабаваны мінеральныя ўгнаенні, якія закупляюцца з Расіі, беларускія трактары і кармы для сельскагаспадарчых жывёл, што вырабляюцца ва Украіне.

«Прыкладна дзве трэці ўгнаенняў, якія выкарыстоўваюцца ў нас, пастаўляліся з Расіі, Украіны. З дзяржаў, што трапілі пад санкцыі, мы імпартуем даволі шмат кармоў для сельскагаспадарчых жывёл, напрыклад, рапсавую макуху. Украіна і Расія — буйныя вытворцы збожжа ў сусветным маштабе, а таксама кукурузы і сланечніку, і Еўрапейскі саюз імпартаваў адтуль сельгассыравіну ў значных аб'ёмах», — сказаў Раамет Сырмус.

Паводле яго слоў, цяпер пачаўся рост цэн і на збожжавых біржах. «Трэба лічыцца з тым, што цэны на вытворчыя фактары вырастуць, цэны на сыравіну вырастуць, і ўсё гэта ў канчатковым выніку паўплывае на нашу сельскую гаспадарку і прадпрыемствы харчовай прамысловасці, а таксама спажыўцоў», — растлумачыў ён.

Трактары, якія вырабляюцца на Мінскім трактарным заводзе, карыстаюцца вялікай папулярнасцю ў эстонскіх фермераў. Аднак іх афіцыйны імпарцёр — кампанія Turі Bel-Est — спыніла супрацоўніцтва з МТЗ. Уладальнік кампаніі Арві Тамель паведаміў, што хоць на гэтую тэхніку ёсць попыт сярод эстонскіх фермераў, ён не плануе закупляць новыя машыны, але ўсе запчасткі будуць прададзены.

Усе гэтыя «фінты» адбываюцца на фоне ўнутраных праблем. У прыватнасці, беспрацоўя, інфляцыі і росту цэн. Не дзіўна, што ўзмацняецца хваля пратэстаў. Людзі незадаволены значным павелічэннем цэн на энергарэсурсы. Напрыклад, для асобных груп спажыўцоў тарыфы на газ узраслі ў сем разоў. Адна з акцый пратэсту была арганізавана ў Таліне эстонскай Кансерватыўнай народнай партыяй (EKRE). «Цяперашні ўрад прадае электраэнергію па расцэнках у 50 разоў большых за сабекошт. Гэта рабаванне свайго народа і сваіх прадпрыемстваў, і гэтаму трэба неадкладна палажыць канец, — заявіў старшыня EKRE Марцін Хельмэ. — Надзвычай жорсткі крызіс апошніх дзесяцігоддзяў пагражае беднасцю дзясяткам тысяч сем'яў, якія раней выдатна спраўляліся самі.

Павышэнне кошту электрычнасці рэзка павялічвае не толькі выдаткі прадпрыемстваў, з-за чаго шмат каму пагражае спыненне дзейнасці. Гэта таксама вядзе да росту беспрацоўя, зніжэння падатковых паступленняў і павелічэння колькасці тых, хто мае патрэбу ў дапамозе дзяржавы і самакіраванняў». Марцін Хельмэ перакананы, што ўрад рэагуе на крызіс далёкімі ад рэальнасці размовамі аб скарачэнні спажывання, а прапанаваныя ім меры — часовыя. «Яны не вырашаць праблему. Гэта як наляпіць лейкапластыр на раздробленую косць. У сітуацыі, калі ва ўрада няма волі шукаць сапраўдныя рашэнні, нічога не застаецца, як выйсці на пратэсты», — лічыць Марцін Хельмэ. Удзельнікі акцыі абвінавацілі ўлады ў «злачыннай бяздзейнасці і абыякавасці да патрэб людзей», паведаміла err.ee. Пратэстоўцы сцвярджалі, што ва ўрадзе сядзяць «ворагі эстонскага народа». Відавочна, што даведзеныя да адчаю людзі маюць рацыю.

На працягу двух гадоў у Беларусі будуць парты на расійскай Балтыцы. Аб гэтым Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка заявіў журналістам падчас рэспубліканскага спартыўнага свята «Мінская лыжня».

«Мы з Прэзідэнтам Расіі абмяркоўвалі апошнім разам гэтае пытанне. Яшчэ да гэтага канфлікту. Размова ідзе аб будаўніцтве партовай гаспадаркі. Нам патрэбныя свае парты. Таму ў аператыўным парадку былі вызначаны месцы. Месцы вельмі добрыя. Мне ўжо далажылі. Разам паедзем вясной. Можа, у чэрвені. Паглядзім, як там ідзе будаўніцтва. На працягу двух гадоў у нас там будуць парты. Мы будзем грузіць свае грузы там у сваіх партах», — сказаў кіраўнік дзяржавы.

«Ну і, расстаючыся з Прэзідэнтам, ён мне сказаў: любы беларускі праект у Расіі мы будзем усяляк падтрымліваць. Гэта было да канфлікту. А цяпер і бог загадаў. Таму што вы ж бачыце, гэтыя вар'яты ў Еўропе: санкцыі супраць Расіі, і нас туды за кампанію. Каб Расія не абышла санкцыі праз Беларусь. Ну што тут скажаш, кошкі адпачываюць», — дадаў беларускі лідар.

Прэзідэнт Расіі лічыць неабходным дапамагаць развіццю праектаў Беларусі на Балтыцы, паведаміла ТАСС. «Нашы беларускія сябры зацікаўленыя ў тым, каб прысутнічаць на Балтыцы, зацікаўленыя ў развіцці сваіх уласных партовых збудаванняў», — сказаў Уладзімір Пуцін, выступаючы па відэасувязі на цырымоніі падымання флага новага парома «Маршал Ракасоўскі».

«Я гэта таксама падтрымліваю, я прасіў вас аказаць усялякае садзейнічанне», — звярнуўся Прэзідэнт Расіі да губернатара Ленінградскай вобласці Аляксандра Драздзенкі і іншых удзельнікаў цырымоніі.