Казімір, настаўнік гісторыі
***
Тая вайна ў нашай гісторыі насамрэч мела кардынальна іншы характар, чым ува ўсходніх суседзяў. Для Літвы-Беларусі, што толькі нядаўна патрапіла ў кіпцюры дзьвюхгаловага арла, яна не была айчыннай. Аднак гэтае азначэньне, дадзенае імпэрскай расейскай гістарыяграфіяй, дагэтуль тыражуецца беларускімі падручнікамі і энцыкляпэдыямі (на жаль, прысутнічае і ў Энцыкляпэдыі гісторыі).
Не адна эліта, але і шырокія колы жыхарства былых земляў Вялікага Княства Літоўскага зьвязвалі з паходам Напалеона надзеі на адраджэньне сваёй дзяржавы. Сяляне спадзяваліся на вызваленьне ад прыгону.
Ужо праз чатыры дні пасьля пачатку баявых дзеяньняў французаў радасна вітала Вільня. Першым пад бел-чырвона-белымі сьцягамі ў колішнюю сталіцу ўвайшоў уланскі полк князя Дамініка Радзівіла. Намер запісацца ў Вялікую армію Банапарта выказалі амаль усе студэнты Віленскага ўнівэрсытэту й сотні месьцічаў. У Менску ўрачыста сустракалі маршала Даву. У Магілёве Напалеону прысягнуў праваслаўны япіскап Варлам. У Віцебску адбылася трагікамічная гісторыя. Ключы ад гораду францускаму імпэратару перадала дваранская дэпутацыя, ачоленая адстаўным армейскім брыгадзірам і былым кацярынінскім фаварытам графам Храпавіцкім. Ягоная жонка ўвесь дзень стаяла на парозе дому, частуючы афіцэраў і жаўнераў віном. Праз тры дні граф ці то ад празьмернай радасьці, ці то ад старэчай рэўнасьці зьвіхнуўся з розуму…
Да жніўня Вялікая армія заняла амаль увесь беларускі абшар, які афіцыйна называўся «вызваленым ад расейскага прыгнёту». Напалеон абвясьціў пра аднаўленьне Вялікага Княства Літоўскага з сталіцаю ў Вільні. Яго тэрыторыя складалася з Гарадзенскай, Віленскай, Менскай губэрняў і Беластоцкай вобласьці, перайменаваных у дэпартамэнты. Ваенная ўлада ў Княстве належала генэрал-губэрнатару, цывільная — Часоваму ўраду. У ягонай структуры было сем камітэтаў (харчаваньня і магазінаў, паліцыі, фінансаў, вайсковы, судовы, унутраных справаў, народнай асьветы і рэлігіі). Камітэты ўзначалілі вядомыя ў краі дзеячы: былы літоўскі маршалак Станіслаў Солтан, граф Язэп Серакоўскі, князь Аляксандар Сапега, рэктар Віленскага ўнівэрсытэту Ян Сьнядэцкі.
Дзеля падтрыманьня ў краіне парадку фармаваліся аддзелы нацыянальнай гвардыі і жандармэрыі, а затым пачалося стварэньне ўзброеных сілаў Княства. Шляхцічы- добраахвотнікі склалі ў імпэратарскай гвардыі кавалерыйскі полк. Пасьпяхова дзейнічаў эскадрон выведнікаў зь беларускіх татараў.
У некаторых гісторыкаў існуе меркаваньне, што на выпадак палітычнага гандлю з Расеяй Банапарт меў намер стварыць у Прыдзьвіньні і Падняпроўі яшчэ адну падуладную яму дзяржаву пад назовам Беларусь.
Аднак рэальнае адраджэньне нашай дзяржавы валадара Эўропы цікавіла мала. Ён выкарыстоўваў патрыятычныя настроі ў сваіх мэтах. Назавем рэчы сапраўднымі імёнамі: Часовы ўрад быў марыянэткавым. Ён ня меў права прымаць пастановаў бяз згоды францускага камісара і мусіў займацца ў першую чаргу зборам падаткаў для Вялікай арміі. За абяцаньне вярнуць дзяржаўнасьць імпэратар вымагаў стотысячнага войска і велічэзных паставак фуражу і харчу. У жніўні ён падпісаў указ, паводле якога нашы губэрні павінны былі даць 528 тысяч тонаў збожжа, 100 тысяч тон аўса і 53 тысячы кароў. Гэта пагражала краіне голадам.
За абяцаньне вярнуць дзяржаўнасьць імпэратар вымагаў стотысячнага войска і велічэзных паставак фуражу і харчу.
Настроі ў грамадзтве мяняліся. З Часовага ўраду выйшаў нядаўні заўзяты банапартыст Аляксандар Сапега, які няраз выконваў асабістыя даручэньні францускага імпэратара. Дачакаўшыся не скасаваньня прыгоннага права, а рэквізыцыяў і рабункаў, сялянства бралася за косы і сякеры…
Далейшыя падзеі добра вядомыя.
Ліцьвінскія палкі, у якіх налічвалася 25 тысяч нашых суайчыньнікаў, з баямі адступалі разам зь Вялікай арміяй праз Польшчу і Нямеччыну да самай Францыі. Забітымі й палоннымі яны страцілі пераважную большасьць жаўнераў і афіцэраў. Яны гінулі не за свае інтарэсы. За чужую Айчыну гінулі і дзясяткі тысяч ліцьвінаў, што служылі тады ў расейскім войску. На пачатку вайны іх было 130 тысяч. Братоў прымусілі біцца з братамі, і тая вайна атрымала рысы грамадзянскай.
Часовы ўрад Княства пакінуў радзіму. Чатыры ягоныя паседжаньні адбыліся ў Варшаве, восем — у Кракаве, тры — у Дрэздэне. Там у ліпені 1813 году «міністры» сабраліся апошні раз.
Але ідэя адраджэньня Вялікага Княства не загінула. Яна натхняла ўдзельнікаў вызвольных паўстаньняў ХІХ стагодзьдзя, дзеячоў нашага Адраджэньня братоў Луцкевічаў…
А я пад ейным узьдзеяньнем, упершыню прыляцеўшы пятнаццаць гадоў таму ў ЗША, у картцы прыбыцьця адважна пазначыў родную краіну як VKL. І праз два тыдні вярнуўся дадому зусім не таму, што мяне дэпартавалі.
Радыё Свабода
02 сьнежня 2010
Уладзімер Арлоў
Кoличество переходов на страницу: 1640
| Версия для печати | Сообщить администратору | Сообщить об ошибке | Вставить в блог |
