У «чорнай» зоне. Чаму Літву захліснула пандэмія?

Уся Літва трапіла ў «чорную» зону заражэння каранавірусам. Пра гэта паведаміў Дэпартамент статыстыкі. Колькасць выпадкаў на 100 тысяч жыхароў перавысіла 500. Частка станоўчых тэстаў за апошнія сем дзён склала 6,1 %. Колькасць новых выпадкаў каранавіруса пачала павялічвацца з канца ліпеня, нагадвае delfі.lt. У верасні ўжо было некалькі дзён, калі фіксавалі больш за тысячу станоўчых тэстаў на COVІD-19. Цяпер у Літве больш за 20 «чорных» муніцыпалітэтаў. У найбольш небяспечную ковідную зону ўвайшоў і Вільнюс. Чаму Літву захліснула пандэмія, да чаго гэта прывядзе?

З-за штодзённага прыросту інфіцыраваных каранавірусам ва ўрадзе Літвы загаварылі аб узмацненні жорсткасці існуючых мер і аб увядзенні дадатковых абмежаванняў для распаўсюджвання COVІD-19 яшчэ напрыканцы ліпеня. Задача — не дапусціць крытычнай эпідэміялагічнай сітуацыі ў краіне. «Сітуацыя такая, што прыйшоў штам «дэльта», ён дамінуе ў Літве ў 80 працэнтах выпадкаў, 95 % хворых у шпіталях — гэта непрышчэпленыя жыхары, у іх штам «дэльта». Гэта пандэмія непрышчэпленых, — працытаваў delfі.lt міністра эканомікі і інавацый Літвы Аўшрынэ Арманайтэ. — Мы кажам пра тое, што мы не будзем караць абмежаваннямі і забаронамі людзей, якія прышчапіліся, у якіх ёсць імунітэт. Мы хочам, каб тыя людзі, якім, быць можа, не хапіла часу на вакцынацыю, зрабілі гэта».

Як заўважыла саветнік прэм'ер-міністра Літвы Жывіле Гудлявічэнэ, у балтыйскай рэспубліцы з ліпеня працягваецца рост колькасці захварэлых на COVІD-19. «Цяперашняя сітуацыя з каранавірусам нездавальняльная», — адзначыла яна. У Літве адзначаецца рост смяротнасці сярод захварэлых на ковід. Па гэтым сумным паказчыку краіна сярод лідараў у Еўрасаюзе, сведчаць даныя Еўрапейскага цэнтра прафілактыкі і кантролю захворванняў (ECDC). «Большая частка памерлых — непрышчэпленыя і людзі старэйшага ўзросту», — адзначыла Гудлявічэнэ.

Цяпер больш за ўсё актыўных ачагоў каранавіруса ў Літве фіксуюць у школах і дзіцячых садках, паведаміла часова выконваючая абавязкі кіраўніка Нацыянальнага цэнтра грамадскай аховы здароўя Гедрэ Алексенэ. «На мінулым тыдні іх вызначылі 129, а ў вытворчым сектары — 18, у сферы паслуг — 7, гандлі — 4. З мінулай пятніцы да канца выхадных зарэгістравалі яшчэ 48 ачагоў у адукацыйных установах, з іх 40 — у пачатковых і сярэдніх школах, а 8 — у дзіцячых садках «, — паведаміла «Літоўскаму радыё» Гедрэ Алексенэ.

Прафесар Літоўскага ўніверсітэта медыцынскіх навук Міндаўгас Станкунас звярнуў увагу на асаблівасць гэтай хвалі, якая пачалася з сярэдзіны ліпеня. «Яна прыйшла раптоўна. Напрыканцы ліпеня паскарэнне пандэміі складала 100 %.

Гэта быў хуткі рост. Потым хуткасць запаволілася, і ў канцы жніўня было некаторае зніжэнне. З пачатку верасня ў пандэміі адкрылася другое дыханне», — заўважыў Станкунас. Эксперт адзначыў, што ёсць шэраг фактараў, якія могуць паскорыць пандэмію, — гэта халодны перыяд: людзі ўсё больш часу праводзяць у закрытых памяшканнях, плюс фактар школьнікаў. Вучоны канстатаваў, што сітуацыя нядобрая. «Пры такім прыросце да 1 лістапада ў нас будзе 4000 выпадкаў у дзень», — падлічыў Станкунас.

Як заўважыў delfі.lt доктар матэматычных навук Вайдотас Земліс-Балявічус, «калі мець на ўвазе, што рана ці позна ўключыцца экспанентны рост, сітуацыя вельмі дрэнная». «Паколькі гэта пандэмія непрышчэпленых, яны будуць шпіталізаваны і будуць сур'ёзна хварэць, больш часу правядуць у бальніцах», — сказаў Земліс-Балявічус. Непакой выклікае і вялікая колькасць маладых людзей, якія хварэюць на ковід. Як мяркуе эксперт, агонь эпідэміі будзе гарэць не менш чым 10 тыдняў. «Калі мець на ўвазе 20-працэнтны рост на 10 тыдняў наперад, то захварэюць 120 тысяч чалавек. Такім чынам, хворыя непрышчэпленыя запоўняць бальніцы», — заўважыў Земліс-Балявічус.

Як паведамілі ў Дэпартаменце статыстыкі Літвы, сёлета за восем месяцаў насельніцтва краіны скарацілася больш чым на 15 тысяч чалавек. За гэты час нарадзілася 16 390 немаўлят, што на 4,2 працэнта менш у параўнанні з аналагічным перыядам мінулага года. З іншага боку, на 14,8 % — да 30 569 — узрасла колькасць смерцяў. У гэты ж перыяд эмігравалі 26 780 пастаянных жыхароў, што ў 1,8 раза больш, чым у 2020 годзе.

Дарэчы, за 20 апошніх гадоў Літва страціла 20,4 працэнта насельніцтва. Калі ў пачатку 2000-х у рэспубліцы пражывала за 3,5 мільёна чалавек, то да 2020-га паказчык зменшыўся да 2,8 млн. І, як бачым, сёлета працягвае скарачацца. На жахлівую дэмаграфічную сітуацыю паўплывала і пандэмія каранавіруснай інфекцыі. Па паказчыку смяротнасці Літва была адной з найгоршых краін ЕС. Летась гэты паказчык на 78 працэнтаў перавышаў сярэднюю лічбу за папярэднія тры гады.

У Дзяржаўным цэнтры стратэгічнага аналізу STRATA яшчэ ў лістападзе мінулага года адзначалі, што ва ўладаў Літвы няма праграмы, якая дазволіла б справіцца з будучымі выклікамі і скарыстацца магчымасцямі. «Існуюць розныя праграмы і інструменты, але ўсе яны падзелены на праекты рознага ўзроўню важнасці і працягласці, адпаведна — і фінансаванне. Было б у вялікіх інтарэсах дзяржавы выбраць такую стратэгію і рэалізаваць яе», — адзначыў старшы палітычны аналітык STRATA Індры Пусевайтэ.

Гэта яскрава праявілася ў супрацьстаянні пандэміі. Адзін з галоўных інструментаў, якія выкарыстоўваюць улады, — увядзенне абмежаванняў. Адпаведна, у грамадстве нарастае незадавальненне, пашыраецца пратэсная хваля. Літоўскія прафсаюзы загаварылі аб далучэнні да масавых акцый, заўважыў rubaltіc. ru. Краіна стаіць на парозе ўзнікнення структурна аформленага пратэснага левага руху. «Прадстаўнікі ўлады павінны перастаць называць грамадзян дурнымі, неразумнымі. З імі трэба размаўляць, дыскутаваць, і, нарэшце, улады павінны прымаць лагічныя і прапарцыянальныя сітуацыі рашэнні», — заўважыла старшыня Літоўскай канфедэрацыі прафсаюзаў Інга Ругіненэ. Гэтая заява — рэакцыя на планы літоўскіх уладаў аб увядзенні так званых «пашпартоў магчымасцяў». «Я думаю, гэты падзел на добрых і дрэнных выклікае вялікае напружанне. Так, напружанне было заўсёды, але цяпер урад яго абвастрае. Гэтая бомба выбухне», — папярэдзіла Інга Ругіненэ.

Пытанне не ў палітычных перавагах — пытанне ў выжыванні пры неадэкватнай і адарванай ад людзей уладзе, адзначыў rubaltіc. ru. Насамрэч літоўскія кіраўнікі набліжаюць сваю палітычную катастрофу. «Мы неабавязкова павінны далучацца да кагосьці, але калі замахваюцца на працоўныя месцы, на ахову здароўя, гэта ўжо падстава для прыняцця важных рашэнняў», — адзначыла з прычыны далучэння да пратэстаў кіраўнік Літоўскай канфедэрацыі прафсаюзаў.

Шматтысячныя пратэсты супраць новых жорсткіх абмежаванняў у сувязі з каранавіруснай інфекцыяй, якія выліліся ў вулічныя беспарадкі і сутыкненні з паліцыяй, не дапамаглі: з 13 верасня ў Літве ўведзены забаронныя меры для тых, хто да гэтага часу не зрабіў прышчэпку ад каранавіруса ці не перахварэў, адзначыла ТАСС. Яны не распаўсюджваюцца толькі на дзяцей і падлеткаў ва ўзросце да 16 гадоў.

Згодна з рашэннем урада, антыкаранавірусным пропускам з'яўляецца «пашпарт магчымасцяў». Ён у электронным або папяровым варыянце выдаецца вакцынаваным, а таксама тым людзям, якія перанеслі захворванне, калі медыцынскі тэст пакажа дастатковую колькасць антыцелаў. «Пашпарт магчымасцяў» неабходна прад'яўляць у гандлёвых цэнтрах, плошча якіх складае больш за 1,5 тысячы кв. метраў, ва ўсіх нехарчовых крамах, у месцах аказання кантактных паслуг, у тым ліку ва ўстановах грамадскага харчавання, на публічных мерапрыемствах, а таксама па месцы працы, калі работадаўца вырашыў без названага дакумента людзей да работы не дапускаць.

Першапачаткова ўрад меў намер яшчэ забараніць непрышчэпленым карыстацца грамадскім транспартам і наведваць медыцынскія ўстановы за выключэннем выпадкаў, калі неабходная экстранная ўрачэбная дапамога. Але пазней кабінет змяніў сваё меркаванне па гэтых пазіцыях. Як адзначыла саветнік прэзідэнта Літвы Ірэна Сегалавічэнэ, прадастаўленне базавых паслуг павінна быць гарантавана і без «пашпарта магчымасцяў».

Названыя меры асаблівы неспакой выклікаюць ва ўдзельнікаў гандлю. «Было б добра, калі б падчас пандэміі невакцынаваныя маглі не есці, але гэта немагчыма», — адзначыла кіраўнік Асацыяцыі гандлёвых прадпрыемстваў Літвы Рута Вайненэ журналістам. На што прэм'ер-міністр Інгрыда Шыманітэ сказала: «Будзе нядобра, калі хтосьці застанецца галодным, але было б правільна, калі б усе вакцынаваліся».

Зразумела, што абмежавальныя меры якраз і задуманы для таго, каб актывізаваць працэс вакцынацыі, ударыць забаронамі па ўпартасці антываксераў. Але апошнія, у сваю чаргу, не згодныя з прыманымі мерамі і лічаць, што ўлады проста не жадаюць прыслухоўвацца да голасу народа, а ідуць па больш лёгкім шляху — увядзенні забарон, адзначыла ТАСС. Пры гэтым юрысты ўвогуле сумняваюцца ў канстытуцыйнасці такіх мер. Як адзначыў выданню «Вакара жынёс» старшыня Савета адвакатаў Літвы Ігнас Вегеле, любы прымус да дзеяння, звязанага з асабістай недатыкальнасцю чалавека, парушае цэлы шэраг як нацыянальных, так і міжнародных законаў і дакументаў.

Незадаволенасць адкрыта выказваюць і парламентарыі. Дэпутат Сейма Літвы Міндаўгас Пуйдокас заклікаў жыхароў краіны не хадзіць у гандлёвыя сеткі, а замест гэтага купляць прадукты ў невялікіх крамах і на фермерскіх рынках. Пра гэта ён напісаў на сваёй старонцы ў Facebook. «Самі сеткі прымусяць урад адклікаць «пашпарт (не)магчымасцяў», які сегрэгіруе людзей! Гэта дакладна спрацуе, таму паніка расце ўжо цяпер! Колькасць пакупнікоў і абароты рэзка скарачаюцца. Фінансы і іх патокі — гэта ахілесава пята, якая важная для ўлады і сістэмы. Нават людзі з мінімальнымі ведамі ў галіне эканомікі і палітыкі гэта добра ведаюць», — заявіў парламентарый. Палітык прапанаваў усім, каму неабыякавыя правы чалавека і дэмакратыя, запрасіць далучыцца да мірнага байкоту, каб у Літве зноў аднолькава паважаліся правы ўсіх людзей.

Краіна на парозе палітычнага крызісу. Днямі Літоўскі саюз сялян і зялёных (ЛССЗ) паведаміў, што прад'яўляе ўльтыматум прэм'еру Інгрыда Шыманітэ, якая ўзначальвае правацэнтрысцкі ўрад. Калі на працягу трох тыдняў не будуць выкананы прапанаваныя партыяй ўмовы, будзе ініцыіравана вынясенне вотуму недаверу кіраўніку ўрада. Такое рашэнне прыняў на сваім пасяджэнні савет ЛССЗ. Сярод патрабаванняў да прэм'ера — адысці ад падатковай рэформы, якая «павялічвае падатковы цяжар для жыхароў», у корані змяніць стратэгію кіравання пандэміяй COVІD-19 і вакцынацыяй, публічна даць справаздачу аб выдатках на кіраванне крызісам з мігрантамі. Як сцвярджаюць у ЛССЗ, эканоміка краіны аказалася ў крытычнай сітуацыі. Былі «дапушчаны сур'ёзныя памылкі пры кіраванні пандэміяй COVІD-19 і арганізацыі вакцынацыі, што не толькі выклікала супрацьстаянне ў грамадстве, але і цяжкія сацыяльна-эканамічныя наступствы, нанесла шкоду псіхічнаму здароўю людзей, працэсу навучання дзяцей». «Я заклікаю ўсе апазіцыйныя фракцыі ў сейме далучыцца да вылучаных патрабаванняў да ўрада Шыманітэ», — сказаў старшыня ЛСКЗ Рамунас Карбаўскіс.

Як вядома, у саюза ў Сейме самая шматлікая апазіцыйная фракцыя — 22 парламентарыі. Так што ўльтыматум рэальна можа прывесці да адстаўкі прэм'ера і поўнамаштабнага палітычнага крызісу ў Літве. Разам з міграцыйным хаосам і «чорнай» зонай па каранавірусе сітуацыя выглядае надзвычай трывожнай.

Пётр Дунько
Звязда, 22 верасня 2021