Крывавы вэрхал. Што адбываецца ў ЗША?

На працягу мінулага месяца ў інцыдэнтах са стральбой у ЗША загінуў 1541 чалавек. У краіне зафіксавана больш за паўсотню масавых расстрэлаў, калі ў выніку кожнага такога здарэння пацярпелі больш чым чатыры чалавекі. У выніку загінула 87 чалавек і звыш 180 паранены. Гэта больш, чым за аналагічны пэрыяд мінулых гадоў за ўсю гісторыю рэгістрацыі адпаведных фактаў.

Такую статыстыку сабраў спецыялізаваны партал Gun Vіolence Archіve (дзе рэгіструецца статыстыка па гвалце з ужываннем агнястрэльнай зброі). У выніку стральбы ў ЗША ў студзені ад куль загінулі 22 дзіцяці, 44 пацярпелі. З агнястрэльнай зброі былі забіты 124 падлеткі, 295 атрымалі раненні.

Раней стала вядома, што грамадскія арганізацыі звярнуліся да прэзідэнта ЗША з просьбай увесці агульнанацыянальны рэжым надзвычайнай сітуацыі ў сувязі з рэзкім павелічэннем выпадкаў узброенага гвалту.

Днямі Джо Байдэн заявіў, што краіна сутыкнулася з такім ростам узброенага гвалту, які патрабуе рашучых дзеянняў ад улад. Паводле яго слоў, за кароткі час у ЗША адбыліся трагедыя за трагедыяй.

Байдэн зноў заклікаў кангрэс увесці забарону на продаж штурмавой зброі і магазінаў вялікай ёмістасці для зброі, а таксама ўхваліць ініцыятыву, якая павышае ўзрост для іх набыцця да 21 года. Што ж адбываецца ў ЗША?

Другая папраўка да Канстытуцыі ЗША (прынята ў 1791 годзе) гарантуе права амерыканцаў валодаць агнястрэльнай зброяй. Існуе шэраг федэральных законаў, якія рэгулююць парадак валодання і выкарыстанні агнястрэльнай зброі, аднак большую частку такіх правіл такога кшталту вызначаюць асобныя штаты ЗША.

З 1986-га забаронена прадаваць цалкам аўтаматычную зброю (аднак тыя ж аўтаматы, кулямёты, выпушчаныя да 1986-га, могуць заставацца ў валоданні людзей і прадавацца імі прыватным парадкам). У 1994-м было ўведзена яшчэ адно абмежаванне — магазіны хуткастрэльных вінтовак не павінны ўмяшчаць больш за 10 патронаў (адпаведна, дазваляецца валодаць і перапрадаваць прыватным чынам магазіны, набытыя да 1994 года).

У 46 штатах не існуе абмежаванняў на набыццё колькасці ствалоў. Толькі ў чатырох штатах дзейнічае правіла, паводле якога пакупнік можа набыць адну адзінку (пісталет, вінтоўку і інш.) у месяц. У 43 штатах набыццё зброі не патрабуе атрымання ліцэнзій або рэгістрацыі. У 44 штатах ніякім чынам не рэгулюецца другасны рынак зброі (гэта значыць, уладальнік пісталета можа свабодна прадаць яго любому). У 27 штатах пакупніка правяраюць не толькі па федэральнай базе даных злачынцаў, але і па базах даных самога штата (адпаведна ў астатніх 23 штатах падобны запыт адсылаецца толькі федэральным уладам). Сорак штатаў забараняюць графствам і асобным муніцыпалітэтам прымаць законы, якія ўзмацняюць жорсткасць або змякчаюць існуючыя правілы.

У сямі штатах ЗША (з 50) не існуе ўзроставых абмежаванняў для набыцця зброі ў прыватных прадаўцоў. Васямнаццаць штатаў не ўстанаўліваюць мінімальнага ўзросту валодання агнястрэльнай зброяй (гэта значыць, фармальна пісталетам можа валодаць і немаўля). Яшчэ 13 штатаў дазваляюць валодаць зброяй падлеткам ва ўзросце 13—16 гадоў. Толькі ў чатырох штатах ЗША існуюць заканадаўчыя акты, якія ўстанаўліваюць, што асабістая зброя павінна захоўвацца ў спецыяльна абсталяваным, бяспечным месцы (напрыклад, у сейфе).

У 2000 годзе Open Socіety Іnstіtute упершыню параўнаў «зброевыя» нормы, якія існуюць у розных штатах ЗША. Максімальна жорсткае заканадаўства магло атрымаць 100 балаў. Даследаванне паказала, што найбольш суровыя правілы дзейнічаюць у Масачусэтсе (атрымаў 76 балаў) і на Гаваях (71 бал). Яшчэ шэсць штатаў (Нью-Ёрк, Ілінойс, Нью-Джэрсі, Мэрыленд, Канектыкут і Каліфорнія) маюць «умераныя» правілы (набралі ад 27 да 53 балаў). Сорак два штаты набралі менш за 20 балаў, прычым 20 з іх набралі менш за нуль: найбольш свабодныя правілы валодання агнястрэльнай зброяй у штатах Мэн (мінус 10 балаў), Луізіяна і Аляска (па мінус 8).

Паводле звестак Нацыянальнай канферэнцыі заканадаўцаў Штатаў Natіonal Conference of State Legіslatures, 38 штатаў ЗША забаранялі пранос зброі на тэрыторыю школы. Яшчэ 16 устанавілі такую забарону ў дачыненні да ўніверсітэцкіх кампусаў (студэнцкіх мястэчкаў). Некаторыя штаты пакідалі гэтыя правілы на меркаванне ўніверсітэтаў.

Згодна са статыстыкай, ЗША з'яўляецца краінай з самым высокім у свеце каэфіцыентам валодання зброяй. Так, паводле звестак за 2021 год, на 100 чалавек насельніцтва прыпадала больш чым 120 адзінак зброі. Амерыканскі прэзідэнт распавёў, што ў яго дома захоўваюцца чатыры драбавікі, у тым ліку дзве стрэльбы. Дарэчы, кандыдат на пасаду губернатара штата Кентукі Джэфры Янг заявіў аб тым, што Джо Байдэн з'яўляецца ваенным злачынцам. Ён адзначыў, што Байдэн нясе адказнасць за гібель вялікай колькасці людзей, а значыць, павінен быць адхілены ад сваёй пасады. Янг звярнуў увагу на тое, што амерыканскі прэзідэнт сваімі дзеяннямі заахвочвае масавыя забойствы. Янг лічыць, што ўсіх злачынцаў неабходна выгнаць з Белага дома.

Gun Vіolence Archіve пачаў весці статыстыку масавай стральбы ў ЗША у 2014 годзе. Тады было зарэгістравана 273 падобныя інцыдэнты. Колькасць масавых расстрэлаў у ЗША няўхільна расце. У 2021 годзе ў ЗША адбылося ўжо 690 масавых растрэлаў — рост больш чым на 250 працэнтаў! Згодна са статыстыкай, у Штатах штодня ад агнястрэльнай зброі гіне больш чым паўсотні чалавек.

Узровень смяротнасці ад выкарыстання агнястрэльнай зброі ў Злучаных Штатах дасягнуў у 2021-м самых высокіх паказчыкаў за апошнія 30 гадоў. Аб гэтым паведаміла ТАСС са спасылкай на справаздачу Гарвардскай медыцынскай школы. Усяго з 1990 да 2021 год ад агнястрэльнай зброі загінула больш за 1,1 мільёна амерыканцаў. Адзначаецца, што ў параўнанні з 2019 годам колькасць смяротных зыходаў у выніку прымянення агнястрэльнай зброі ўзрасла на 20 працэнтаў, пры гэтым колькасць загінулых жанчын узрасла на 71 працэнт, а мужчын — на 45 працэнтаў.

У Злучаных Штатах летась адбыліся тысячы інцыдэнтаў са стральбой, ахвярамі якіх стала больш за 43,6 тыс. чалавек, у тым ліку 1,6 тыс. дзяцей. Аб гэтым паведамляе ТАСС са спасылкай на даследчую арганізацыю Gun Vіolence Archіve. Адзначаецца, што на працягу мінулага года ў розных інцыдэнтах з прымяненнем агнястрэльнай зброі было паранена больш чым 37,9 тысячы чалавек. Сярод іх 4,4 тыс. дзяцей.

Раней Вашынгтонскі ўніверсітэт апублікаваў справаздачу, паводле якой больш за 6 мільёнаў жыхароў ЗША ў 2019 годзе штодня насілі з сабой зараджаную зброю. Гэты паказчык у два разы вышэйшы, чым у 2015 годзе. Як удакладняецца, такі рост можа быць звязаны з тым, што ў шматлікіх амерыканскіх штатах прымаліся законы, якія палягчаюць нашэнне зброі ў грамадскіх месцах.

Відавочна, што 2023 год пакіне крывавы след у гісторыі ЗША. Першыя выпадкі масавай стральбы сёлета адбыліся ўжо першага студзеня адразу ў пяці штатах — Пенсільванія, Паўночная Караліна, Фларыда, Ілінойс і Агаё, адзначыў іnform.kz. Пры гэтым у штаце Фларыда — адразу ў двух гарадах — Маямі гардэнс і ў Акале. У гэтых інцыдэнтах загінулі 3 чалавекі. Адзін чалавек загінуў у Чыкага, штат Ілінойс і два — у Акале, штат Фларыда. А там, дзе людзі, на шчасце, засталіся ў жывых, было шмат параненых. Усяго 1 студзеня пацярпела 25 чалавек. Далей хваля масавых расстрэлаў пракацілася па ўсёй краіне. 4 студзеня ў штаце Юта, горадзе Сідар-сіці, было забіта 8 чалавек. На наступны дзень страляніна адбылася зноў у Маямі гардэнс, у выніку было паранена 10 чалавек.

У студзені адразу тры масавыя расстрэлы адбыліся ў Каліфорніі ў трох розных гарадах на працягу 44 гадзін. 16 студзеня ў штаце было забіта 6 чалавек у выніку масавага расстрэлу. 21 студзеня ў той жа Каліфорніі ў прыгарадзе Лос-Анджэлеса каля Мантэрэй-парку было забіта 12 чалавек, яшчэ 9 былі паранены. Людзі загінулі падчас святкавання месяцовага Новага года. Стралок выпусціў 42 кулі з паўаўтаматычнага пісталета ў танцавальнай зале. Звычайна ў гэты час на святкаванні каля парку збіраецца да 100 тысяч наведвальнікаў. Падазроны ў масавым забойстве застрэліўся ў белым пікапе, які паліцэйскія заблакавалі ў суседнім з Лос-Анджэлесам горадзе Алхамбра.

Перш чым улады завяршылі гэтае расследаванне, яшчэ сем чалавек былі застрэлены 23 студзеня днём у сельскім мястэчку Халф-Мун-Бі на поўначы Каліфорніі. Ахвярамі сталі рабочыя-імігранты, якія працавалі на ферме. У той жа дзень у горадзе Окленд у раёне заліва Бэй адбылася стральба падчас здымкі музычнага відэа, там знаходзілася да 50 чалавек. Некалькі стралкоў адкрылі страляніну з розных напрамкаў. Раненні атрымалі 8 чалавек, з якіх адзін памёр, а астатнія былі шпіталізаваны. Такім чынам, усяго за 44 гадзіны ў штаце былі застрэлены 20 чалавек. Губернатар Каліфорніі Гэвін Ньюсам адрэагаваў на серыю перастрэлак: «На сустрэчы ў шпіталі з ахвярамі масавай стральбы мяне адводзяць, каб паінфармаваць аб іншай масавай стральбе. Трагедыя за трагедыяй...».

Французская газета Le Fіgaro са спасылкай на даклад Міністэрства юстыцыі ЗША апублікавала матэрыял аб вытворчасці агнястрэльнай зброі ў Амерыцы, якая ўзрасла ў тры разы. Паведамляецца, што за апошнія 20 гадоў было выраблена звыш 139 мільёнаў экзэмпляраў стралковай зброі на продаж, 11,3 млн з якіх вырабілі ў 2020-м. Згодна з дакладам, за той жа перыяд у ЗША быў увезены 71 млн адзінак агнястрэльнай зброі, а вывезена 7,5 млн, што прывяло да ўспышкі гвалту з ужываннем стралковай зброі, забойстваў і самагубстваў у краіне. Акрамя таго, узрасла колькасць прадпрыемстваў, якія займаюцца гэтай вытворчасцю. Калі ў 2000 годзе ў краіне дзейнічала ўсяго 2222 прадпрыемствы па вытворчасці зброі, то ў 2020-м іх налічвалася ўжо каля 17 тысяч. Як стала вядома, амерыканская зброевая прамысловасць за апошняе дзесяцігоддзе зарабіла каля мільярда долараў толькі на продажах штурмавых стрэльбаў. New York Tіmes заўважыла, што робіцца гэта праз выкарыстанне і культывацыю іх статусу як амаль міфічных эмблем улады, сімвала звышпатрыятызму і мужнасці.

Адзначаецца, што ўлады ЗША сутыкаюцца са зброяй, якую можна вырабіць у хатніх умовах. У гэтых узораў няма серыйнага нумара і ліцэнзіі на нашэнне, а таксама даведкі аб судзімасці і псіхічным стане пакупніка не патрабуюцца. У адным толькі 2021 годзе паліцыя канфіскавала больш чым 19,3 тысячы адзінак такой зброі.

Нягледзячы на гады фінансавых праблем і ўнутраных разладаў, Нацыянальная стралковая асацыяцыя (NRA) застаецца самым уплывовым зброевым лобі ў Злучаных Штатах, якая мае значны бюджэт для прасоўвання адпаведнай палітыкі ў стаўленні зброі ў Кангрэсе. На працягу некалькіх апошніх выбарчых цыклаў NRA і іншыя арганізацыі ўвесь час выдаткоўвалі больш сродкаў на спробы паўплываць на грамадскую думку, чым іх сапернікі, якія дамагаліся ўзмацнення жорсткасці кантролю над зброяй.У шэрагу штатаў у значнай ступені зняты абмежаванні на тое, хто можа насіць зброю. Напрыклад, у чэрвені 2021 года губернатар Тэхаса Грэг Эбат падпісаў закон, які дазваляе жыхарам штата насіць агнястрэльную зброю без ліцэнзіі або навучання.

Летась Джорджыя стала 25-м штатам, які адмяніў неабходнасць у дазволе на ўтоенае ці адкрытае нашэнне агнястрэльнай зброі. Закон азначае, што любы грамадзянін гэтага штата мае права насіць агнястрэльную зброю без ліцэнзіі ці дазволу. Закон падтрымала NRA, і лідары арганізацыі назвалі яго прыняцце «манументальным для другой папраўкі».

«Федэральным рэгламентным органам варта больш актыўна рэгуляваць маркетынгавую практыку ваеннай прамысловасці, якая з кожным годам становіцца ўсё больш смяротнай і ненармальнай, — заўважыла газета New York Tіmes. — Амерыканцы яшчэ доўга будуць жыць з вялікай колькасцю зброі. Заклікі да канфіскацыі ці нават да яшчэ адной забароны штурмавой зброі добрыя, але намеры зусім не рэалістычныя».

Адам Лэнкфард, крымінолаг з універсітэта Алабамы, апісаў распаўсюджанасць стральбы ў ЗША як пабочны прадукт даступнай зброі і эфектаў пераймання. «Вы можаце думаць аб гэтым як аб эфекце «снежнага камяка», — сказаў ён New York Tіmes. — Чым больш будзе інцыдэнтаў, тым больш заўважным гэты варыянт у свядомасці разгневаных людзей».

У ЗША не засталося месца, абароненага ад гвалту з ужываннем агнястрэльнай зброі, канстатаваў сенатар штата Каліфорнія Дэвід Мін пасля стральбы ў Мантэрэй-парку. «У мінулым годзе я страціў 15 жыццяў у сваім раёне, — сказаў мэр Рокфарда Том Макнамара. — Проста сумна, што мы жывём у краіне, дзе гвалт нармалізаваўся». Так што крывавы вэрхал у Штатах, мяркуючы па ўсім, будзе, на жаль, працягвацца.