Цёмныя часы. Чаму палякі ў адчаі?

У кожнага пятага жыхара Польшчы назіраюцца сімптомы дэпрэсіі, у трох са ста — цяжкія і вельмі цяжкія. Аб гэтым сведчаць вынікі апытання, праведзенага ў суседняй краіне. Рэспандэнтам задавалі адмысловыя пытанні з мэтай выявіць сімптомы дэпрэсіі. Па словах доктара Пятра Тачыскага, псіхолага з Акадэміі педагогікі ў Варшаве, гаворка не ідзе пра клінічную дэпрэсію, паколькі такі дыягназ ставіць урач ці псіхолаг з улікам іншых метадаў дыягностыкі. Аднак апытанне дало ўяўленне наконт псіхічнага здароўя польскага грамадства. Вынікі аказаліся трывожнымі. Чаму палякі ў адчаі?

Пануючым настроем у грамадстве Польшчы стаў песімістычны. І на тое ёсць мноства важкіх падстаў. Эканоміка суседняй краіны ўпершыню з 1993 года пайшла на спад, заявіў на YouTube-канале БелТА палітолаг Пётр Пятроўскі. Эксперт адзначыў, што Польшча — краіна з вялізным унутраным рынкам каля 40 мільёнаў чалавек, выхадам да мора і вялікімі запасамі газу.

«Пры ўсім гэтым ВУП у іх упаў на 2,5 працэнта, а інфляцыя знаходзіцца на ўзроўні 19 працэнтаў. Варта адзначыць, што з 1993 года ў польскай эканоміцы пастаянна назіраўся рост. І падзенне іх эканомікі звязана не з каранавірусам і лакдаўнам, а з іх знешняй палітыкай. На жаль, эліты Польшчы мысляць не выгадай уласнай эканомікі. Яны вырашылі будаваць сваю палітыку на канфрантацыі. Сёлета выбары ў Польшчы, а рэйтынг кіруючай партыі ідзе ўніз. Усе апытанні сведчаць, што будзе арганізавана кааліцыя супраць партыі «Права і справядлівасць». І мы не маем ілюзій, што яна стане весці больш прагматычную палітыку. Але тое, што ў грамадстве нарастае раскол, гэта факт», — адзначыў палітолаг.

Сёлета палякі чакаюць адчувальнага росту беспрацоўя і захавання двухзначных тэмпаў росту цэн на тавары і паслугі. Адпаведныя змяненні эксперты адсочваюць з дапамогай барометра спажывецкага настрою GfK, які летась у снежні склаў мінус 17,2 бала і пагоршыўся на 2,2 працэнтнага пункта ў параўнанні з папярэднім месяцам. Такім чынам, сярэднегадавы паказчык склаў мінус 16 балаў — адзін з найніжэйшых вынікаў за ўсю гісторыю апытанняў. Такія даныя прывёў партал logіstyka.pl.

Падзенне эканомікі прывяло да разгортвання хвалі запазычанасцяў. Даўгі 264 тысяч прадпрымальнікаў склалі амаль 8,6 мільярда злотых (908 мільёнаў еўра).

За 10 месяцаў мінулага года найбольшая іх колькасць прыпала на будаўніцтва і гандаль. У антырэйтынг патрапіў і транспартны сектар. Таксама павялічылася колькасць карпаратыўных банкруцтваў. Летась у трэцім квартале іх было на чвэрць больш, чым трыма месяцамі раней. Пры гэтым кожная трэцяя кампанія, якая абвясціла аб банкруцтве, ужо «адзначалася» ў Нацыянальным пазыковым рэестры Польшчы (KDR) на два гады раней. Па прагнозе старшыні праўлення Бюро эканамічнай інфармацыі KDR Адама Лонцкі, колькасць даўжнікоў і банкруцтваў павялічыцца. Колькасць справаздач, загружаных з KDR у чацвёртым квартале 2022 года фінансавымі ўстановамі, адчувальна павялічылася ў параўнанні з аналагічным перыядам 2021 года.

Старшыня праўлення Kaczmarskі Іnkasso Якуб Касцецкі прагназуе, што сёлета колькасць заказаў на спагнанне запазычанасці павялічыцца. Такая сітуацыя істотна ўдарыць па лагістыцы.

Агульны рост цэн прывядзе да падаражання перавозак. Разам з тым заробкі ў галіне, хутчэй за ўсё, застануцца на нізкім узроўні, што прывядзе да незадаволенасці сярод кіроўцаў, дэфіцыт якіх і так востра адчуваецца ў апошнія гады.

У Польшчы імкліва растуць цэны літаральна на ўсё. Інфляцыя балюча ўдарыла па большасці палякаў. 89 працэнтаў насельніцтва краіны адчулі павелічэнне расходаў на ўтрыманне кватэры ці дома. 64 працэнты рэспандэнтаў пачалі эканоміць на культурным адпачынку — не наведваюць тэатры, кіно і іншыя ўстановы гэтай сферы. 58 працэнтаў сталі менш спажываць электраэнергіі, вады і газу, а 45 працэнтаў — менш купляць харчавання.

Несуцяшальныя лічбы прыводзіць выданне Nіezalezny Dzіennіk Polіtyczny. Так, за кошык асноўных прадуктаў харчавання — хлеб, алей, яйкі, масла, сыр, кавалачак шынкі, бульба, таматы, цыбуля, яблыкі, тварог, зеляніна — у лістападзе 2021 года людзі выдаткавалі 82,7 злотага, у снежні — 97,60, а ў сакавіку 2022-га ў чэку ўжо значылася 144 злотыя. Далей — горш: летась у кастрычніку гэты ж кошык «важыў» 166 злотых, у сярэдзіне снежня за тыя ж прадукты палякі аддавалі ўжо 190,5 злотага.

Яскравым сведчаннем сацыяльнага крызісу стала, як піша Gazeta Wyborcza, распаўсюджванне ў Польшчы такой з'явы, як фрыганізм — «выратаванне» ежы са смеццевых кантэйнераў з мэтай наступнай яе раздачы тым, хто мае патрэбу. Тэрмін гэты, раней малавядомы, зараз карыстаецца папулярнасцю, бо да руху далучаецца ўсё больш народу. Паміж сабой фрыганы трымаюць сувязь праз сацсеткі. Тыповы пост-просьба аб дапамозе абвяшчае: «Бачу, для большасці надышлі няпростыя часы. Нядаўна праблемы пачаліся і ў мяне. Можа быць, у кагосьці ёсць нешта, чым вы можаце падзяліцца, я прыму ўсё — ад кансерваў да сухіх сняданкаў. Ад замарожаных прадуктаў і іншай ежы таксама не адмоўлюся. Сацыяльныя халадзільнікі (у якіх людзі пакідаюць ежу для маючых патрэбу) пустыя».

Gazeta Wyborcza расказвае, як праходзяць у Лодзі будныя дні дзяўчыны, што жыве ў адной з мясцовых абшчын фрыганаў, якая налічвае звыш 6 тысяч чалавек. «Прыму ежу, якую вы не з'ясце. Раёны Юльянаў, Балуты, Цэнтр, Трактарная», — піша Эміля, якой на выгляд прыкладна дваццаць гадоў. «Прыходзьце па бутэрброды», — адказвае ёй нехта праз хвіліну. «У цябе сёння ёсць ежа?» — пытаюцца ў яе на наступны дзень. «Так, дзякуй», — адказвае дзяўчына. «У каго-небудзь, можа быць, ёсць хоць бы непатрэбны хлеб?» — цікавіцца Адам. «Веганскія катлеты. Раён Казіны. Якраз смажу, так што свяжак. Запрашаю са сваім кантэйнерам», — адказвае яму Ганна», — піша выданне. Gazeta Wyborcza тлумачыць: «Нягледзячы на тое, што людзі пачынаюць галадаць, маркеты працягваюць выкідваць сотні тон непрададзеных прадуктаў. Паводле даследавання, праведзенага ў рамках Праграмы рацыяналізацыі і скарачэння харчовых адходаў, крамы штогод выкідваюць 337 тысяч тон ежы».

На працягу мінулага года з польскага рынку знікла каля чатырох тысяч крам, паведаміла Rzeczpospolіta. Паводле даных польскага філіяла амерыканскай кампаніі Dun & Bradstreet, якая спецыялізуецца на каталагізацыі і аналізе інфармацыі аб суб'ектах бізнесу, да асноўных прычын спусташэння варта аднесці высокую інфляцыю і звязаны з гэтым рэзкі рост выдаткаў, а таксама канкурэнтаў.

«У найбліжэйшыя месяцы можа быць яшчэ горш», — пракаментаваў сітуацыю газеце прадстаўнік Dun & Bradstreet Томаш Старжык.

Rzeczpospolіta ўдакладняе, што хутчэй за ўсё знікаюць прадуктовыя крамы. У сваю чаргу ўладальнікі польскіх магазінаў расказалі парталу Money.pl: «Прадпрыемствы харчовай прамысловасці спажываюць шмат электраэнергіі. Халадзільнікі, маразільныя камеры, асвятленне — усяго шмат. Цэны падскочылі ў восем разоў. Калі нічога не зменіцца, дробныя крамы збанкрутуюць».

Чаго чакаць далей? Цэны на прадукты харчавання раслі ўвесь мінулы год, сітуацыя не зменіцца як мінімум у першай палове 2023 года, піша польская газета Rzeczpospolіta. Выданне падкрэслівае, што «цэны месяцамі б'юць рэкорды, і 2023 год не абяцае быць лепшым: прадукты, і без таго вельмі дарагія, стануць яшчэ даражэйшымі». На думку экспертаў, лістападаўскае і нават снежаньскае падаражанні ў крамах яшчэ не былі пікамі высокіх цэн.

У найбліжэйшыя месяцы паўсядзённыя пакупкі будуць станавіцца ўсё даражэйшыя. Зараз шанцаў на запаволенне дынамікі росту цэн няма. Некаторыя прагнозы сведчаць, што інфляцыя дасягне 20 працэнтаў ужо ў лютым. Галоўны эканаміст даследчай кампаніі Blіx Group Кшыштаф Лучак прагназуе, што можна чакаць найбольшы рост цэн на мяжы першага і другога кварталаў.

«Сярод прадуктаў харчавання больш за ўсё падаражэюць алей і масла, мяса (асабліва птушка), малочныя прадукты (у  тым ліку малако і сыр) і агародніна. Найбольш заўважна гэта будзе прыкладна ў сакавіку—красавіку», — лічыць Лучак. Значны рост цэн прагназуе і кіраўнік Польскай арганізацыі гандлю і дыстрыбуцыі Рэната Юшкевіч.

Сабраныя даныя сярод даследчых кампаній, галіновых асацыяцый і аддзелаў закупак гандлёвых сетак сведчаць, што малочныя або раслінныя тлушчы яшчэ могуць падаражэць не менш чым на 20—30 працэнтаў, толькі крыху менш вырастуць у кошце мяса, хлеб і алкаголь, асабліва імпартны.

«Паводле даных Цэнтральнага статыстычнага ўпраўлення, у 2022 годзе сярэдні рост цэн на прадукты харчавання склаў ад 22,3 да 25,8 працэнта ў рознічных крамах. Гэта азначае, што асобныя прадукты, а не толькі прадукты харчавання, падаражэлі на цэлых 80—100 працэнтаў», — лічыць дырэктар Цэнтра сусветнай эканомікі прафесар Конрад Рачкоўскі. Газета адзначае, што «крамы ўжо рыхтуюць пакупнікоў да павышэнняў, тлумачачы гэта ростам выдаткаў на вядзенне бізнесу».

Польская апазіцыя абвінавачвае кіруючую партыю «Права і справядлівасць» у бяздзейнасці. «Мы гаворым проста: прыйшоў час вырашаць рэальныя праблемы рэальных людзей. ПіС аддае перавагу клапаціцца аб тым, каб добра жылося «сваім», каб у банкаў і буйных карпарацый усё было ў парадку. Неабходна разблакіраваць зарплату бюджэтнікам, павысіць пенсіі і дапамогі, а таксама павялічыць інвестыцыі ў грамадскі транспарт — вось што спрыяла б зніжэнню кошту жыцця для ўсіх палякаў», — заявіла левы дэпутат Сейма Магдалена Беат.

Падобнага роду папрокі раздаюцца зараз на адрас улад практычна паўсюдна. «Не рэцэсія і не крызіс, а крах, які памятаюць толькі людзі, якія нарадзіліся ў 1970-х і раней. Неймаверная галеча, беспрацоўе, ніякіх тавараў і ніякіх перспектыў. А потым дзесяцігоддзі напружанай работы, каб крыху дагнаць цывілізаваны свет. Усё гэта мы ўжо праходзілі, і магу вас запэўніць, што мы не хочам да гэтага вяртацца», — заўважыў на старонках газеты Mysl Polska гісторык Пшэмыслаў Пяста.

У такой сітуацыі падаўжэнне бязвізавага рэжыму на 2023 год стала выхадам для многіх грамадзян еўрапейскіх краін, якія жадаюць купляць прадукты харчавання па прымальных цэнах. Нагадаем, прапанову аб працягу бязвізу для жыхароў Літвы, Латвіі і Польшчы падтрымаў Прэзідэнт Беларусі. Па словах польскага палітолага Томаша Янкоўскага, узровень інфляцыі ў Польшчы дасягае крытычных паказчыкаў, таму для жыхароў гэтай краіны магчымасць прыехаць у нашу краіну стала выдатным падарункам. «Я магу за гэта толькі падзякаваць Прэзідэнту Лукашэнку, таму што ён проста не глядзеў, што робяць улады ў нашых дзяржавах, у Польшчы і ў Прыбалтыцы, у адносінах да Беларусі. Проста хоча, каб нашы народы даведаліся праўду пра Беларусь. Справа ў тым, што ніякага адказу з боку нашых улад не будзе, а калі будзе, то мы ўбачылі адказ, як нашы ўлады толькі палохалі палякаў не ехаць у Беларусь. У нас вельмі вялікая праблема з інфляцыяй, таму можна ехаць проста па пакупкі ў Беларусь, — адзначыў у эфіры тэлеканала «Беларусь 1» Томаш Янкоўскі. — У вас на 30 працэнтаў таннейшае ўсё, калі кажам пра звычайныя прадукты, якія купляем у крамах, а яшчэ, можа быць, і рост розніцы ў цэнах, таму што ў нас інфляцыя».

Тым часам стала вядома, што ўлады Польшчы ў 2023 годзе выдаткуюць на абарону каля 21 мільярда долараў. Яшчэ да 8,5 мільярда пойдуць у пазабюджэтны фонд для закупак узбраення за мяжой. На фоне фактычнага падваення ваеннага бюджэту прэзідэнт Польшчы Анджэй Дуда падпісаў папраўку да закона, якая датычыцца медыцынскага забеспячэння палякаў. Сёлета Міністэрства аховы здароўя атрымае на тры мільярды долараў менш, чым у 2022-м. Вось і ўся «арыфметыка» польскіх улад, якія проста не дбаюць пра людзей.