У Беларусі ўдасканалена заканадаўства ў сферы прадастаўлення сацыяльных паслуг. Новаўвядзенні павінны павысіць даступнасць і спрасціць працэдуру іх аказання людзям, якія знаходзяцца ў складанай жыццёвай сітуацыі. Гэта не першы і, безумоўна, не апошні этап рэфармавання механізма аказання сацыяльных паслуг неабароненым катэгорыям насельніцтва - старым і інвалідам, сем'ям і дзецям. З кожным годам патрэбнасць у сацыяльных паслугах расце - гэта абумоўлена як дэмаграфічнымі трэндамі (старэнне насельніцтва, павелічэнне ўдзельнай вагі інвалідаў, адзінокіх і адзінока пражываючых старых), так і актыўным развіццём сістэмы сацабслугоўвання (удасканальваюцца нестацыянарныя формы, распрацоўваюцца новыя тэхналогіі, фарміруецца рынак сацпаслуг за кошт укаранення дзяржаўнага сацыяльнага заказу). Значыць, увага дзяржавы і грамадства да гэтай праблематыкі ўзмацняецца.

Акцэнт зроблены на тым, каб аблегчыць жыццё сем'ям, якія выхоўваюць дзяцей-інвалідаў і двайнят або трайнят, палепшыць умовы знаходжання ў дамах-інтэрнатах для пажылых людзей і інвалідаў, максімальна прадоўжыць знаходжанне ў прывычных дамашніх умовах непрацаздольных адзінокіх старых, аддаляючы накіраванне іх у дамы-інтэрнаты. Чарговая карэкціроўка заканадаўства дасць магчымасць перавесці дзяржаўны сацыяльны стандарт у галіне сацабслугоўвання на больш высокі ўзровень, павысіць якасць стацыянаразамяшчальных паслуг, а таксама гарантаваць бяспечныя ўмовы знаходжання непрацаздольных людзей ва ўстановах сацабслугоўвання.

З 14 чэрвеня ўступіла ў сілу пастанова Савета Міністраў ад 2 сакавіка 2015 года нумар 150 "Аб унясенні дапаўненняў і змяненняў у пастановы Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 27 снежня 2012 года нумар 1218 і ад 19 лютага 2013 года нумар 117". Гэты дакумент сістэматызуе бясплатныя і агульнадаступныя сацыяльныя паслугі дзяржаўных устаноў сацыяльнага абслугоўвання з нормамі і нарматывамі забяспечанасці грамадзян гэтымі паслугамі (напрыклад, арганізацыя гарачага харчавання дома, прыбіранне жылых памяшканняў, правядзенне заняткаў па аднаўленні і развіцці сацыяльных навыкаў). Уніфікаваны падыходы пры аказанні паслуг у розных установах сацабслугоўвання - дамах-інтэрнатах і тэрытарыяльных цэнтрах сацыяльнага абслугоўвання насельніцтва (ТЦСАН).

Пералік бясплатных і агульнадаступных сацыяльных паслуг, што аказваюцца дамамі-інтэрнатамі, з нормамі і нарматывамі забяспечанасці грамадзян гэтымі паслугамі ўпершыню быў зацверджаны ўрадам у 2013 годзе. Фактычна тады быў вызначаны сацыяльны стандарт у прадастаўленні сацыяльных паслуг. У той пералік былі ўключаны сацыяльна-бытавыя паслугі (13 відаў і мноства падвідаў), сацыяльна-медыцынскія (15), сацыяльна-педагагічныя (4), сацыяльна-пасрэдніцкія (13), сацыяльна-рэабілітацыйныя (7), кансультацыйна-інфармацыйныя (2 ) і іншыя. Трэба адзначыць, што пералік аказваемых паслуг вельмі шырокі, ахоплівае літаральна ўсё неабходнае для нармальнага жыцця чалавека ў залежнасці ад яго стану здароўя і індывідуальных асаблівасцей, а таксама тыпу сацустановы.

Пастановай Савета Міністраў нумар 150 нормы і нарматывы забяспечанасці жыхароў рэспублікі асобнымі сацыяльнымі паслугамі ўстаноўлены ў залежнасці ад функцыянальных класаў, якія характарызуюць парушэнне асноўных крытэрыяў жыццядзейнасці чалавека. Гэта дасць магчымасць рэгуляваць аб'ёмы аказання сацыяльных паслуг у залежнасці ад стану здароўя людзей, растлумачыла намеснік начальніка ўпраўлення дзяржаўнай сацыяльнай падтрымкі насельніцтва Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Таццяна Фёдарава.

Паводле яе слоў, пашыраны катэгорыі грамадзян на атрыманне некаторых відаў сацпаслуг. Гэта вельмі значна для людзей з асаблівасцямі развіцця, а таксама для сацустаноў.

Так, у рэспубліцы паслугі памочніка па суправаджэнні да гэтага часу атрымлівалі інваліды першай групы з парушэннем апорна-рухальнага апарату, цяпер гэтыя паслугі будуць атрымліваць таксама інваліды першай групы па зроку. Паслугі асістэнта цяпер прадугледжаны і для адзінокіх і адзінока пражываючых інвалідаў другой групы з разумовымі парушэннямі (раней іх аказвалі толькі адзінокім і адзінока пражываючым інвалідам першай групы з разумовымі парушэннямі). Акрамя таго, для аказання паслуг суправаджальнага пражывання інвалідам з разумовымі парушэннямі ўведзена пасада спецыяліста па сацыяльнай рабоце - замест сацыяльнага работніка. Гэта павысіць якасць аказання такіх паслуг, падкрэсліла субяседніца. У цэлым новаўвядзенні будуць садзейнічаць развіццю стацыянаразамяшчальных форм сацыяльнага абслугоўвання інвалідаў.

Паколькі паслуга па суправаджэнні стала ўкараняцца ў Беларусі ўсяго пару гадоў таму, ёсць сэнс растлумачыць, у чым яна заключаецца. Аснову для яе ўкаранення заклала новая рэдакцыя закона "Аб сацыяльным абслугоўванні", якая ўступіла ў сілу з 1 студзеня 2013 года, пры распрацоўцы гэтай перспектыўнай інавацыйнай сацпаслугі выкарыстоўваўся перадавы замежны вопыт сацабслугоўвання. Такім чынам, паслуга па суправаджэнні - гэта аказанне садзейнічання інвалідам у адаптацыі да ўмоў быту і працоўнай дзейнасці, падрыхтоўцы да самастойнага жыцця па-за стацыянарнымі ўстановамі. Гэта паслуга з'яўляецца альтэрнатывай традыцыйнаму абслугоўванню ў iнтэрнатнай установе. У дзяржаўных дамах-інтэрнатах для састарэлых і інвалідаў і для дзяцей-інвалідаў адкрываюцца аддзяленні суправаджальнага пражывання. Інваліды ў такіх аддзяленнях, па сутнасці, вядуць больш самастойны лад жыцця, роля спецыялістаў зводзіцца толькі да суправаджэння - да дазіраванай дапамогі ў тым аб'ёме, у якім гэта дапамога неабходна. Цяпер у аддзяленнях сацыялізуюцца 1923 чалавекі, якія пражываюць у дамах-інтэрнатах усіх тыпаў, - 10 працэнтаў ад агульнай колькасці пражываючых (на 1 ліпеня 2014 года ў аддзяленнях суправаджальнага пражывання сацыялізаваліся 877 чалавек). Трэба адзначыць, што гэту сацпаслугу аказваюць не толькі дамы-інтэрнаты, але і ТЦСАН (размова ідзе пра паслугу памочніка па суправаджэнні інваліда, паслугу асістэнта, паслугу перакладчыка мовы жэстаў для інвалідаў). Колькасць атрымальнікаў паслугі суправаджальнага пражывання ў Беларусі за год вырасла ў два разы, прагназуецца далейшы рост попыту на яе, асабліва з улікам пашырэння катэгорый людзей, якім цяпер яна стала даступная.

Што датычыцца паслугі няні для сем'яў з маленькімі дзецьмі або дзецьмі-інвалідамі, то сутнасць яе зразумелая літаральна ўсім, хоць укараняць гэту сацпаслугу ў рэспубліцы пачалі не так і даўно. У прыватнасці, у 2013 годзе паслугу няні атрымлівалі 350 сем'яў, у 2014 годзе ёй скарысталіся 889 сем'яў, у першым квартале 2015 года - ужо 881 сям'я. Права на гэту сацпаслугу да гэтага часу мелі сем'і, якія выхоўваюць двайнят і больш дзяцей ва ўзросце да 3 гадоў, няпоўныя сем'і, якія выхоўваюць дзіця-інваліда ва ўзросце да 4 гадоў, сем'і, якія выхоўваюць дваіх дзяцей-інвалідаў ва ўзросце да 4 гадоў.

Як растлумачыла намеснік начальніка аддзела народанасельніцтва, гендарнай і сямейнай палітыкі Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Марына Арцёменка, пастановай Саўміна нумар 150 пашыраны катэгорыі сем'яў з дзецьмі-інвалідамі, якія маюць права на атрыманне паслугі няні. Паслугі няні па сацыяльна нізкіх расцэнках цяпер будуць прадастаўляцца да дасягнення дзіцем-інвалідам узросту 18 гадоў (пры гэтым захоўваюцца бясплатныя паслугі няні для вышэйназваных катэгорый сем'яў з дзецьмі-інвалідамі да 4 гадоў). Для сем'яў, якія выхоўваюць двайнят, будуць павышаны нормы аказання паслугі няні - з 12 гадзін у тыдзень да 20 гадзін. Акрамя таго, зніжаны расцэнкі на прадастаўленне паслугі сацыяльнай перадышкі (гэтыя паслугі аказваюць дамы-інтэрнаты для дзяцей-інвалідаў старэйшых за 4 гады - размова ідзе аб вызваленні бацькоў, членаў сям'і ад догляду дзіцяці-інваліда на перыяд да 28 сутак у мэтах прадастаўлення ім магчымасці для аднаўлення сіл, вырашэння сямейна-бытавых пытанняў). У 2013 годзе такую паслугу на базе дамоў-інтэрнатаў атрымалі 26 сем'яў, у 2014 годзе - 23 сям'і, у гэтым годзе - 6 сем'яў.

Пашырэнне доступу да паслуг няні і паслуг суправаджальнага пражывання створыць дадатковыя магчымасці для пражывання інвалідаў у дамашніх умовах - па-за сценамі дамоў-інтэрнатаў, падкрэслілі ў міністэрстве.

Вырашана пытанне выкарыстання сродкаў, што атрымлiваюцца дзяржустановамі сацыяльнага абслугоўвання ад рэалізацыі вырабаў, зробленых інвалідамі ў працоўных майстэрнях і гуртках па інтарэсах. Гэтыя сродкі будуць выкарыстоўвацца для набыцця неабходнага абсталявання, расходных матэрыялаў і на матэрыяльнае стымуляванне работнікаў устаноў. Акрамя таго, урэгулявана пытанне выкарыстання тэрытарыяльнымі цэнтрамі сацыяльнага абслугоўвання насельніцтва сродкаў, якія паступаюць ад аплаты за аказанне сацыяльных паслуг: яны будуць накіраваны на развіццё матэрыяльна-тэхнічнай базы ТЦСАН і стымуляванне працы работнікаў. Пастановай Саўміна нумар 150 зацверджана новая рэдакцыя пераліку сацыяльных паслуг, абароты па рэалізацыі якіх на тэрыторыі рэспублікі вызваляюцца ад падатку на дабаўленую вартасць.

Унесены змяненні ў нарматыўныя прававыя акты, якія рэгулююць медыцынскія паказчыкі і медыцынскія проціпаказанні для аказання сацыяльных паслуг ва ўстановах сацабслугоўвання; прыкладныя нарматывы колькасці работнікаў ТЦСАН і цэнтра сацыяльнага абслугоўвання сям'і і дзяцей (сацыяльнай дапамогі сям'і і дзецям); парадак і ўмовы аказання сацыяльных паслуг.

Максімальна аптымізаваны пералік медыцынскіх проціпаказанняў для аказання паслуг у аддзяленнях дзённага знаходжання для інвалідаў з мэтай забеспячэння пераемнасці пераходу маладых інвалідаў з цэнтраў карэкцыйна-развіваючага навучання і рэабілітацыі. Такія аддзяленні змогуць наведваць усе інваліды - за выключэннем тых, якія маюць патрэбу ў лячэнні ў арганізацыях аховы здароўя або якія ўяўляюць пагрозу для навакольных. У мэтах развіцця стацыянаразамяшчальных форм сацыяльнага абслугоўвання звужаны пералік медыцынскіх проціпаказанняў для аказання паслуг дома. Гэтыя навацыі ўступяць у сілу з 1 студзеня 2016 года.

Вельмі важна, што пашыраны прыкладныя нарматывы колькасці работнікаў аддзяленняў дзённага знаходжання для інвалідаў. З разліку на 8 чалавек з цяжкімі або множнымі фізічнымі ці псіхічнымі парушэннямі дадаткова прадугледжаны дзве стаўкі. У залежнасці ад складанасці захворвання і спецыфікі работы з інвалідамі на гэтыя стаўкі могуць прымаць спецыяліста па сацыяльнай рабоце або інструктара-метадыста фізічнай рэабілітацыі, малодшую медыцынскую сястру па доглядзе хворых або сядзелку. Для аказання сацыяльных паслуг у аддзяленнях кругласутачнага знаходжання для грамадзян пажылога ўзросту і інвалідаў у начны час, а таксама гарантавання іх бяспекі і аператыўнай эвакуацыі ў выпадку пажару ў аддзяленні ўведзены 1,5 штатнай адзінкі малодшай медыцынскай сястры па доглядзе хворых для работы з 20.00 да 8.00.

Спрошчана працэдура прадастаўлення асобных відаў сацыяльных паслуг: кансультацыйна-інфармацыйных, замежнай бязвыплатнай дапамогі, а таксама паслуг культурна-масавага характару - гэтыя паслугі будуць прадастаўляцца без заключэння дагавора. У той жа час з мэтай рацыянальнага расходавання дзяржаўных сродкаў, што выдзяляюцца на арганізацыю дзейнасці цэнтраў, паслугі па навучанні  карыстанню камп'ютарнай тэхнікай непрацуючым пенсіянерам і паслугі пагадзіннага догляду дзяцей-інвалідаў асобным катэгорыям сем'яў будуць аказвацца на платнай аснове.

Алена Прус,

БЕЛТА, 26 чэрвеня 2015