Цугцванг па-варшаўску. Куды рушаць польскія ўлады?

Самыя важныя выклікі, з якімі палякам давядзецца сутыкнуцца ўжо адразу пасля летніх канікулаў, — гэта энергетычны крызіс, высокія працэнтныя стаўкі і будучы эканамічны спад. Такое меркаванне выказаў у інтэрв'ю Busіness Іnsіder вядомы ў Варшаве эканаміст, прэзідэнт Польскага фонду развіцця Павел Борыс. Крызіс такога маштабу будзе суправаджацца бурнымі сацыяльнымі разрадамі, заўважыла Myśl Polska. «Пашыраецца хваля незадаволенасці. Гнеў павялічваецца. Усё смялей людзі пратэстуюць, усё больш рэзка выказваюцца. Мы штодня назіраем змену настрояў і іх радыкалізацыю», — адзначыла выданне. Гэта рэакцыя простых палякаў на дзеянні афіцыйнай Варшавы, якая захапілася палітычнымі гульнямі ва ўрон уласнаму народу. Куды ж рушаць польскія ўлады?

Нацыянал-кансерватыўны ўрад Польшчы значна ўзмацніў жорсткасць сваёй рыторыкі ў дачыненні да Бруселя ў пытанні вяршэнства права, пагражаючы накіраваць «усе свае гарматы» на Еўрапейскую камісію і, калі спатрэбіцца, стварыць кааліцыю для звяржэння яе старшыні Уршулі фон дэр Ляен. Аднак такая агрэсіўная палітыка можа ў канчатковым выніку прывесці да выключэння гэтай краіны з ЕС, адзначыла брытанскае выданне The Guardіan.

Генеральны сакратар кіруючай у Польшчы партыі «Права і справядлівасць» (ПіС) Кшыштаф Сабалеўскі нядаўна заявіў, што, калі кіраўніцтва ЕС паспрабуе прыціснуць Варшаву да сцяны, у польскіх улад не будзе іншага выбару, акрамя як «выцягнуць усю зброю з арсенала» і адказаць па прынцыпе «вока за вока».

Сабалеўскі таксама заявіў у інтэрв'ю польскаму дзяржаўнаму радыё, што, калі Еўракамісія не выдзеліць Польшчы 35 мільярдаў еўра на дапамогу ў барацьбе з пандэміяй, Варшава падасць у суд на Брусель, накладзе вета на ініцыятывы ЕС і створыць альянс для таго, каб зрушыць Урсулу фон дэр Ляен з яе пасады кіраўніка ЕК і адправіць у адстаўку яе калегію камісараў.

Пагрозы Сабалеўскага пасыпаліся пасля таго, як Яраслаў Качыньскі, які ў чэрвені сышоў з пасады віцэ-прэм'ера Польшчы, але застаецца старшынёй ПіС і фактычным лідарам краіны, заявіў у інтэрв'ю часопісу Sіecі, што ў Варшавы няма прычын выконваць свае абавязальніцтвы перад ЕС. Варшава на працягу апошніх месяцаў вядзе жорсткую спрэчку з Еўракамісіяй наконт выдзялення сродкаў на аднаўленне краіны пасля пандэміі. Між тым Брусель патрабуе, каб Польшча выканала шэраг крокаў у галіне вяршэнства закона, перш чым можна будзе разблакаваць для яе гранты і крэдыты.

Урад Польшчы, судовыя рэформы якога, на думку ЕК, пазбавілі незалежнасці судовую сістэму краіны, у мінулым месяцы пайшоў на саступкі Бруселю і ліквідаваў дысцыплінарную палату для суддзяў. Аднак на фоне папярэджанняў аб тым, што замест гэтай палаты ў Польшчы будзе створаны новы, таксама палітычна кантралюемы орган, Урсула фон дэр Ляен абвясціла, што Варшава яшчэ не дасягнула неабходнага прагрэсу, каб разблакаваць для яе першы грашовы транш.

У адказ Качыньскі заявіў, што ўрад Польшчы не будзе рабіць далейшых крокаў для выканання патрабаванняў Еўракамісіі. Польскі палітык абвінаваціў Брусель у жаданні «разбурыць законнасць у Польшчы» і прымусіць яе «цалкам падпарадкавацца Германіі». Ён таксама абвінаваціў польскую апазіцыю ў змове з Бруселем і іншымі краінамі.

«Чым больш Качыньскі палохае ЕС, тым больш ён здаецца недарэчным. Ніхто не ўспрыме ўсур'ёз чалавека, які замест вялікіх сродкаў аддае перавагу даць палякам галечу, беззаконне, знішчэнне незалежнасці судовай улады і #Polexіt. Сімвал вар'яцтва і заняпаду», — напісаў у «Твітэры» Гжэгаж Схетына з апазіцыйнай партыі «Грамадзянская платформа».

Тым часам жыхары Польшчы ўсё больш апасаюцца, што асенне-зімовы перыяд сёлета будзе вельмі дарагім з пункту гледжання затрат на ацяпленне і гарачую ваду. Ёсць шмат прыкмет таго, што гэтыя асцярогі не перабольшаныя, паведамляе выданне Gazeta.pl. Ужо з усіх рэгіёнаў краіны, у тым ліку з Варшавы і Кракава, паступаюць паведамленні аб павышэнні тарыфаў на ацяпленне, якое месцамі дасягае 100 працэнтаў.

Гэта звязана з тым, што ЦЭЦ, як і спажыўцы, зараз вымушаны купляць вугаль па значна больш высокіх цэнах, чым раней. Паводле апошняй справаздачы польскага Агенцтва па прамысловым развіцці, кошт сыравіны ў ліпені ў параўнанні з аналагічным перыядам мінулага года павялічыўся больш чым на 250 працэнтаў. Прычына — рост цэн на вугаль на рынку ЕС, выкліканы эмбарга на пастаўкі газу з Расіі, а таксама павышэнне кошту квот на выкіды CO2.

Драматычнае становішча прадпрыемстваў, якія адказваюць за ацяпленне, пацвярджае прэзідэнт Польскай гандлёвай палаты цэнтралізаванага цеплазабеспячэння Яцэк Шымчак. На яго думку, без умяшання дзяржавы цеплацэнтралі не справяцца. «Сітуацыя вельмі сур'ёзная. Многія прадпрыемствы, асабліва малыя, не маюць магчымасці браць крэдыты і купляць паліва на пазыковыя сродкі з-за цяжкага фінансавага становішча. А за імпартны вугаль трэба плаціць загадзя або адразу ж пасля дастаўкі», — паведаміў Шымчак.

У мінулым годзе Польшча імпартавала больш за 8 мільёнаў тон расійскага вугалю. Аднак, паводле даных выдання Myśl Polska, сёлета дэфіцыт ужо складае 11 млн тон. Да такога становішча прывяла не толькі адмова ад паставак з Расіі, але і скарачэнне ўласнай вытворчасці. Парадокс у тым, што Варшава не можа нават паспрабаваць вырашыць праблему дэфіцыту за кошт павелічэння здабычы вугалю на ўласнай тэрыторыі. Брусель вымусіў Польшчу пайсці на паступовую ліквідацыю вугальнай здабычы, шантажыруючы выдзяленнем датацый для краіны. У выніку штогод здабыча вугалю ва ўсходнееўрапейскай краіне скарачаецца.

Польшча ў тупіку: нарасціць уласную здабычу немагчыма, імпартаваць таксама амаль нерэальна — у многіх краін аб'ёмы ўжо закантрактаваны, а цэны «кусаюцца». У такіх умовах краіна пачне ацяпляльны сезон, калі яго ўвогуле можна будзе так назваць, цалкам непадрыхтаванай. «Цяпер польскаму кіраўніцтву трэба будзе вырашаць праблемы не палітычныя, а эканамічныя. Гісторыя з закупкамі мільёнаў тон вугалю, якія не адбыліся, якія павінны былі сфармаваць стратэгічны запас, можа пахаваць усю ўладу ўрада «Права і справядлівасці». Зараз Польшчы неабходна знайсці вугаль, але, мяркуючы па дзеяннях урада Маравецкага, ёсць дзве праблемы. Першая — улады не могуць вызначыцца з рашэннямі. Спачатку ішла размова аб датацыях вугальным кампаніям, цяпер прасоўваецца ідэя аб аднаразовай дапамозе ў памеры тры тысячы злотых хатнім гаспадаркам, якія працуюць на вугалі. Ніхто не дасць гарантыі, што ў далейшым не будзе прынятае трэцяе, чацвёртае і пятае такое рашэнне», — распавёў Baltnews палітолаг, эксперт па Польшчы Станіслаў Страмідлоўскі.

«Другая праблема — апаратны крызіс. Ва ўрадзе спрабуюць перакласці адзін на аднаго адказнасць за зрыў закупак вугалю. Гэты крызіс будзе ўплываць на прыняцце рашэнняў і кіраванне крызісам. Калі гэта не будзе вырашана, то тады наступіць ужо палітычны крызіс з пачаткам ацяпляльнага сезона альбо нават раней.

Некаторыя польскія эксперты прагназуюць, што ўжо ў канцы жніўня ці пачатку верасня Польшча можа сутыкнуцца з масавымі пратэстамі. І гэты крызіс ПіС можа ўжо не перажыць», — заўважыў эксперт.

Адзіны варыянт для іх — гэта ў тэрміновым парадку шукаць вугаль і купляць яго па любой цане. Гэта абыдзецца вельмі дорага бюджэту краіны, чым скарыстаюцца палітычныя апаненты ПіС. Неяк дапамагаць Польшчы ў гэтай складанай сітуацыі Еўрасаюз не спяшаецца. Дзяліцца вуглём краіны ЕС не будуць, і нават абмежаванні на здабычу Брусель не здымае (штраф у памеры 500 тысяч еўра ў дзень за дзейнасць на шахце «Тураў» дагэтуль актуальны). Ствараецца адчуванне, што Еўропа проста назірае за развіццём гэтага крызісу, а Польшча выступае ў ролі паддоследнага труса.

У вельмі цяжкую сітуацыю трапілі цэлыя галіны вытворчасці. У прыватнасці, польская малочная прамысловасць знаходзіцца на мяжы катастрофы з-за высокіх затрат на энергію і абмежаванняў на энерга- і газазабеспячэнне, паведаміла газета Bіznes Wprost. Асацыяцыя перапрацоўшчыкаў малака краіны звярнулася да ўрада з просьбай аказаць падтрымку вытворцам малочнай прадукцыі.

Малочнікі атрымліваюць лісты ад пастаўшчыкоў энерга- і газазабеспячэння з папярэджаннем аб увядзенні абмежавальных мер па спажыванні гэтых камунальных паслуг да ўзроўняў, якія не даюць магчымасці падтрымліваць вытворчасць, захоўванне і нават эксплуатацыю ўнутрыпляцовачных ачышчальных збудаванняў.

«Перапрацоўка малака з'яўляецца спецыфічнай галіной харчовай прамысловасці, паколькі, у адрозненне ад іншых галін сыравіна, гэта значыць малако, не можа чакаць некалькі дзён для перапрацоўкі, а гатовыя прадукты не могуць захоўвацца без зададзенага ўзроўню энергазабеспячэння», — заявілі прадстаўнікі малочнага бізнесу.

Перапрацоўшчыкі малака адзначаюць, што недахопу малака на малочных заводах няма, а праблема заключаецца менавіта ў высокіх энергазатратах. Яны папярэджваюць, што ўсяго два-тры дні праблем з энергазабеспячэннем могуць прывесці да сапраўднай катастрофы: цяжкасці ўзнікнуць не толькі ў малаказаводаў і фермераў, у якіх закупляецца малако, але і ў пакупнікоў, якія сутыкнуцца з немагчымасцю набыць неабходныя малочныя прадукты ў магазінах і на рынках. Прадстаўнікі асацыяцыі паведамілі, што папярэдзілі ўрад аб праблеме і нават прапанавалі шляхі вырашэння, але не атрымалі ніякага адказу ад палітыкаў.

Крызіс у Польшчы непазбежны, паколькі вірус папулізму разбурае сацыяльную тканіну, спусташае эканоміку і прыводзіць палітыку да выраджэння. Такім чынам, Польшча трапіла ў «спіраль смерці».

Такое меркаванне ў Newsweek Polska выдаў вядомы ў Польшчы сацыёлаг, прэзідэнт медыядома OMD Якуб Бяржынскі. Эксперт рэзка раскрытыкаваў сацыяльную і эканамічную палітыку кіруючай партыі «Права і справядлівасць». «Мы асуджаныя на шок ад крызісу, калі грошы проста закончацца», — заўважыў ён. Па словах Якуба Бержынскага, рэальны дэфіцыт Польшчы большы, чым калісьці ў Грэцыі падчас крызісу.

З 2016 года сума грошай, выведзеных з бюджэту ўрадам «Праву і справядлівасці», склала астранамічную суму ў 1,5 трыльёна злотых. «Гэта трохгадовы бюджэт усёй краіны!» — адзначыў Якуб Бяржынскі. Па яго меркаванні, «горкая праўда ў тым, што выхаду са спіралі няма». Эксперт канстатуе: польскія палітыкі «завялі механізм самаразбурэння» краіны.

І працягваюць актыўна яго падкручваць — стала вядома, што ў новым навучальным годзе вучні польскіх школ будуць навучацца карыстанню зброяй. Такія заняткі стануць абавязковай часткай школьнай праграмы, паведаміла ТАСС са спасылкай на заяву Мінадукацыі Польшчы. Як адзначыла ведамства, патрабуецца «дапаўнення мэт адукацыі атрыманнем навыкаў страляць і падрыхтоўкі вучняў да дзеянняў, выкліканых ваеннымі ўмовамі». Паведамляецца, што ўрокі стральбы пачнуцца ўжо 1 верасня. Яны ўключаны ў праграму вучобы васьмі класаў агульнаадукацыйнай школы, а таксама першыя класы ліцэяў. Навучанне стральбе з пнеўматычнай зброі будзе праходзіць у спартыўных залах, з агнястрэльнай — у цірах і на палігонах. У дадзеную праграму таксама ўключана навучанне дзяцей арганізацыі выратавальных работ ва ўмовах горада.

Ні для каго не сакрэт, што кіруючая польская партыя «Права і справядлівасць» гадамі дабіваецца для Польшчы статусу аднаго з сусветных лідараў. Гэтым жаданнем умела карыстаецца Белы дом. Мэта простая: стварыць яшчэ адну гарачую кропку ў Еўропе і чарговы раз пайграць мускуламі перад Расіяй. Пра гэта гаворыцца ў аналітычным артыкуле аглядальніка польскага часопіса Dzіennіk Polіtyczny Ханны Крамер. Яна лічыць, што для гэтага ўжо рыхтуецца глеба. Так, у краіне імкліва нарастае русафобія. Пад маркай пагрозы з усходу амерыканцы спрыяюць мілітарызацыі Польшчы, тым самым правакуючы Расію і ствараючы напружанасць у рэгіёне. Цяпер Польшча займае чацвёртае месца ў свеце па колькасці ў краіне амерыканскіх вайскоўцаў.

Акрамя таго, з кожным днём партыя «Права і справядлівасць» усё больш уцягваецца ў канфлікт ва Украіне, пастаўляючы зброю, навучаючы ваеннаму рамяству ўкраінскіх нацыяналістаў і прасоўваючы палітыку Кіева. ЗША выкарыстоўвалі Украіну для адпрацоўкі механізму па ўцягванні шматнацыянальных дзяржаў у вайну. Аднак асноўную бітву з Расіяй Вашынгтон можа паспрабаваць развязаць на тэрыторыі Польшчы. Як заўважыла Ханна Крамер, такі зыход не будзе дзіўным, бо для амерыканцаў грамадзяне Польшчы і Украіны — усяго толькі гарматнае мяса.

Пётр Дунько
Звязда, 17 жніўня 2022