Хронікі апакаліпсіса. Чаму землятрус у Турцыі аказаўся настолькі разбуральным?

Агульная колькасць ахвяр магутнага землятрусу, які адбыўся ў панядзелак на паўднёвым усходзе Турцыі і ў паўночнай частцы Сірыі, перавысіла 20 тысяч чалавек. Тысячы будынкаў ляжаць у руінах, дзясяткі тысяч сем'яў засталіся без прытулку. Выратавальная аперацыя працягваецца, аднак надзеі знайсці пад абломкамі тых, хто выжыў, усё менш, адзначае «BBC». ААН папярэджвае, што поўны маштаб катастрофы дагэтуль незразумелы. Чаму землетрасенне ў Турцыі аказалася настолькі разбуральным?

За магутным падземным штуршком у раёне горада Газіянтэпа недалёка ад сірыйскай мяжы адбыўся другі — у раёне турэцкай правінцыі Кахраманмараш. Пасля гэтага былі зарэгістраваны сотні афтэршокаў. Сілу падземнага штуршка ў раёне Газіянтэпа ацэньваюць у 7,8 бала, што па шкале магнітуд расцэньваецца як разбуральны землятрус. Яго эпіцэнтр знаходзіўся на адносна невялікай глыбіні — каля 18 кіламетраў пад зямлёй, што выклікала значныя разбурэнні на паверхні.

«За апошнія 10 гадоў было толькі два землятрусы такой магнітуды, і яшчэ чатыры — за дзесяцігоддзе да гэтага», — растлумачыў BBC кіраўнік Інстытута па зніжэнні рызык і памяншэнні небяспекі стыхійных бедстваў ва Універсітэцкім каледжы Лондана прафесар Джаана Фор Уокер.

Аднак сіла штуршкоў — не адзіная прычына маштабнасці разбурэнняў. У дадзеным выпадку гэта здарылася глыбокай ноччу, калі людзі спалі. Трываласць будынкаў, у якіх яны знаходзіліся, была немалаважным фактарам. Па словах спецыяліста па вулканалогіі і інфармаванні аб рызыках ва Універсітэце Портсмута доктара Кармэн Саланы, наступныя суткі пасля першых падземных штуршкоў былі вырашальныя для выратавання людзей.

«Устойлівасць інфраструктуры, на жаль, неаднастайная на поўдні Турцыі і асабліва ў Сірыі, таму выратаванне жыццяў у асноўным залежыць ад рэагавання. Наступныя 24 гадзіны маюць вырашальнае значэнне для пошуку тых, хто выжыў — праз 48 гадзін іх колькасць рэзка памяншаецца», — тлумачыць Салана.

У гэтым рэгіёне буйных землятрусаў не адбывалася на працягу апошніх 200 гадоў, таму ўзровень падрыхтаванасці тут ніжэйшы, чым у раёнах, больш звыклых да рэгулярных падземных штуршкоў. Зямная кара складаецца з тэктанічных пліт, якія шчыльна прыціснуты адна да адной. Часта пліты спрабуюць зрушыцца, але ім замінае трэнне ад судакранання з суседняй плітой. Часам ціск нарастае, калі адна пліта раптам не зрушваецца з месца, выклікаючы рух на паверхні.

У дадзеным выпадку ў рух прыйшла Аравійская тэктанічная пліта, што рухаецца на поўнач, сутыкнуўшыся з Анаталійскай плітой. Трэнне гэтых пліт было прычынай бед у мінулым. 13 жніўня 1822 года яно выклікала землятрус магнітудай 7,4, што значна менш, чым магнітуда 7,8 бала, зарэгістраваная ў панядзелак.

Тым не менш землятрус XІX стагоддзя нанёс вялізную шкоду гарадам у гэтым раёне: толькі ў горадзе Алепа было зарэгістравана 7 тысяч смерцяў. Разбуральныя афтэршокі працягваліся амаль год. Пасля цяперашняга землятрусу ўжо адбылося некалькі афтэршокаў, і навукоўцы чакаюць, што тэндэнцыя захаваецца.

Як вядома, землятрусы вымяраюцца па так званай шкале магнітуды па імені амерыканскага сейсмолага Чарльза Рыхтэра, які першапачаткова яе прапанаваў. Так, паводле такіх разлікаў, найменш небяспечныя падземныя штуршкі — магнітудай да 2,5 была — звычайна не адчуваюцца, і іх можна выявіць толькі спецыяльнымі прыборамі. Штуршкі магнітудай да 5 ужо адчуваюцца і выклікаюць пашкоджанні.

Цяперашняе землятрасенне ў Турцыі трапляе ў катэгорыю разбуральных і выклікае сур'ёзныя пашкоджанні ў будынкаў на паверхні. Усё, што вышэй за 8 балаў, лічыцца катастрафічнымі землятрусамі, здольнымі цалкам знішчыць раён эпіцэнтра. Так, землятрус магнітудай 9 балаў каля берагоў Японіі ў сакавіку 2011 года выклікаў шырокія разбурэнні на сушы і справакаваў серыю гіганцкіх цунамі, адно з якіх прывяло да катастрофы на японскай АЭС «Фукусіма-1». Наймацнейшы землятрус магнітудай 9,5 быў зарэгістраваны ў Чылі ў 1960 годзе.

Ратавальнікі ўсё яшчэ шукаюць тых, хто выжыў, але надзеі згасаюць больш чым праз чатыры дні пасля першага землетрасення. Дзясяткі тысяч людзей правялі чацвёртую марозную ноч у імправізаваных сховішчах пасля таго, як страцілі свае дамы. Прэзідэнт Турцыі Рэджэп Таіп Эрдаган назваў землетрасенне «катастрофай стагоддзя». Супрацоўнік дабрачыннай арганізацыі Іslamіc Relіef Салах Абугласем, які дапамагае ратавальнікам у горадзе Газіянтэпе, які апынуўся побач з эпіцэнтрам землятрусу, сказаў: «Ратавальнікі працуюць і ўсё яшчэ вераць, што цуды здараюцца». «У той жа час мы цяпер прайграём гэту гонку з часам», — дадаў ён.

Сусветная арганізацыя аховы здароўя (СААЗ) заявіла, што перад гуманітарнымі арганізацыямі стаіць нялёгкая задача забяспечыць выжыванне тых, хто перажыў землетрасенне. Як паведаміў прадстаўнік СААЗ, тысячы людзей зараз спрабуюць выжыць пад адкрытым небам, у жахлівых умовах, без доступу да вады, паліва, электрычнасці і сувязі, пры мінусавай тэмпературы. «Ёсць рэальная небяспека другаснага бедства, якое можа прычыніць шкоду большай колькасці людзей, чым першапачатковае, калі не дзейнічаць гэтак жа энергічна, як гэта робяць ратавальнікі», — сказаў менеджар СААЗ па ліквідацыі наступстваў землятрусу Роберт Холдэн.

У некаторых месцах блізка да эпіцэнтра днямі адчуваліся рэшткавыя штуршкі і захоўвалася пагроза абвальвання будынкаў, якія ледзь уцалелі. Эканамічныя страты ў выніку стыхійнага бедства цяжка падлічыць, бо сітуацыя працягвае развівацца не ў лепшы бок, але, паводле ацэнак агенцтва Fіtch Ratіngs, яны, верагодна, перавышаюць два мільярды долараў і могуць дасягнуць 4 млрд долараў.

Прэзідэнт Турцыі заявіў, што да такога разбуральнага землетрасення падрыхтавацца было немагчыма. Эрдаган прызнаў «некаторыя праблемы», аднак цяпер, паводле яго слоў, сітуацыя пад кантролем. Ён заявіў, што ў цяперашніх умовах патрэбнае адзінства, а не ўзаемныя абвінавачванні. «У такі перыяд я не магу пацярпець, каб нехта піярыўся на негатыве ў сваіх палітычных інтарэсах», — заявіў прэзідэнт Турцыі. Рэджэп Таіп Эрдаган аб'явіў у краіне агульнанацыянальную жалобу па загінулых у выніку землятрусаў, якія адбыліся 6 лютага, паведамляе ТАСС. Яна працягнецца сем дзён. У гэты перыяд прыспушчаны сцягі на ўсёй тэрыторыі Турцыі, а таксама ў замежных прадстаўніцтвах краіны.

Сейсмічная актыўнасць на планеце павялічылася ў сувязі з выпрабаваннямі ядзернай зброі. Аб гэтым заявіў галоўны навуковы супрацоўнік Інстытута касмічных даследаванняў РАН доктар фізіка-матэматычных навук Сяргей Пулінец. Ён распавёў аб трыгерах падземных штуршкоў, якія часам звязваюць з поўняй. Па словах спікера, землятрус у Турцыі адбыўся менавіта ў момант гэтай фазы Месяца. Навуковец растлумачыў гэта ўплывам гравітацыйных сіл, якія некаторыя лічаць вельмі слабымі. Аднак яны могуць спрацаваць у патрэбны момант, мяркуе Пулінец.

«Трыгеры бываюць рознымі. Напаўняюць вадасховішча, зямная кара дэфармуецца, і там можа адбыцца землятрус. Пасля выпрабаванняў ядзернай зброі ў атмасферы пад зямлёй асабліва рэзка ўзрасла глабальная сейсмічная актыўнасць, і яна працягваецца на павышаным узроўні», — цытуе вучонага ura.ru. Пулінец сцвярджае, што падземныя штуршкі ў Турцыі могуць стаць трыгерам для гарадоў у радыусе дзвюх тысяч кіламетраў.

Гуманітарныя запатрабаванні закранутых землятрусам раёнаў Турцыі і Сірыі велізарныя, а маштабы разбурэнняў цяжка пераацаніць. Пра гэта паведамляюць прадстаўнікі ААН, якія знаходзяцца ў гэтых дзвюх краінах. Як адзначыў у інтэрв'ю Службе навін ААН гуманітарны каардынатар Арганізацыі Аб'яднаных Нацый па Сірыі Эль-Мастафа Бенламліх, усе папярэднія ацэнкі шкоды пакуль вельмі ўмоўныя. «На сёння мы цвёрда ведаем толькі тое, што патрэбы мясцовага насельніцтва вялізныя, а ўзровень разбурэнняў вельмі значны, — заўважыў ён. — Раён, які знаходзіцца побач з граніцай Турцыі, пацярпеў ад землятрусу ў той жа ступені, што і турэцкі Газіянтэп. Гэта і без таго найбяднейшы рэгіён, які пакутуе ад крызісу і вайны, якія працягваюцца ўжо 11 гадоў. Людзі не могуць вярнуцца ў свае дамы, і яны знайшлі часовы прытулак у мясцовых школах, бальніцах, мячэцях і цэрквах».

Калі дапусціць прамаруджванне, становішча Сірыі, якое і так было вельмі складаным, стане катастрафічным. Паводле даных ААН, да цяперашніх трагічных падзей у гуманітарнай дапамозе мелі патрэбу 15,3 мільёна сірыйцаў. Цяпер гэтая лічба будзе перагледжана ў бок значнага павелічэння, падкрэсліў гуманітарны каардынатар ААН па Сірыі.

Калі пачалося землетрасенне, прэс-сакратар Міжнароднай арганізацыі па міграцыі (МАМ) Вольга Барзянкова знаходзілася ў Газіянтэпе, адным з найбольш пацярпелых турэцкіх гарадоў. У інтэрв'ю Службе навін ААН Вольга расказала аб тым, што ёй давялося перажыць. «Калі раздаліся штуршкі, я, як і сотні тысяч іншых жыхароў Паўднёва-ўсходняй Турцыі, моцна спала, — успамінае яна. — Мне складана апісаць тое, што адчувае чалавек, які раптам прачынаецца ў зоне землятрусу — аднаго з наймацнейшых, калі-небудзь зарэгістраваных у гэтым рэгіёне... Гэта было зусім сюррэалістычна. Падлога і сцены трэсліся, прагіналіся, і пакуль мы беглі ўніз, на вуліцу, з трэцяга паверха, адзіным жаданнем было як мага хутчэй аказацца далей і ад якіх-небудзь будынкаў. Гэта былі шэсцьдзесят секунд самага жахлівага кашмару, які я калі-небудзь адчувала ў сваім жыцці. Калі мы крыху супакоіліся і зразумелі, што штуршкі скончыліся, мы раптам адчулі, што ідзе дождж і на вуліцы холадна. Ногі былі нібы жэле — як быццам ужо не частка твайго цела. Усе вакол кагосьці клікалі, крычалі, лямантавалі...»

Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка накіраваў спачуванні Прэзідэнту Турцыі Рэджэпу Тайіпу Эрдагану і Прэзідэнту Сірыі Башару Асаду ў сувязі са шматлікімі ахвярамі землетрасення ў гэтых краінах. Аб гэтым паведамілі ў прэс-службе беларускага лідара. «З вялікім болем успрынялі ў Беларусі сумную вестку аб наступствах аднаго з самых разбуральных землетрасенняў на паўднёвым усходзе Турцыі, якое прывяло да шматлікіх чалавечых ахвяр, знішчыла гістарычныя і культурныя помнікі, аб'екты інфраструктуры і жыццезабеспячэння», — гаворыцца ў спачуванні прэзідэнту Турцыі. Ад імя беларускага народа і сябе асабіста Аляксандр Лукашэнка выказаў шчырыя спачуванні і словы падтрымкі турэцкаму лідару, родным і блізкім загінулых. Ён пажадаў найхутчэйшага выздараўлення ўсім пацярпелым, а таксама аднаўлення разбуранай стыхіяй інфраструктуры.

Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка заслухаў даклад міністра па надзвычайных сітуацыях Вадзіма Сіняўскага аб гатоўнасці МНС Беларусі да аказання дапамогі пацярпелым дзяржавам. Аб гэтым паведамілі ў прэс-службе беларускага лідара. Па выніках даклада Аляксандр Лукашэнка даручыў накіраваць у Турэцкую Рэспубліку аварыйна-ратавальны атрад МНС, атэставаны па міжнародных стандартах ААН, у складзе 64 спецыялістаў з тэхнікай і рыштункам, прызначанымі для правядзення аварыйных і пошукава-ратавальных работ. Было даручана таксама прапрацаваць пытанне накіравання ў Сірыю грузу з гуманітарнай дапамогай.

Даручана — зроблена. Днямі другая група міжнароднага аварыйна-ратавальнага атрада спецыяльнага прызначэння «ЗУБР» МНС прыбыла ў турэцкі Газіянтэп. «Пошукава-ратавальныя работы праводзяцца з прымяненнем усіх наяўных перадавых методык і тэхналогій: для пошуку пацярпелых пад заваламі і кантролю стану будаўнічых канструкцый ратавальнікі МНС Беларусі прымяняюць акустычныя радары, відэаэндаскопы, цеплавізары, вібрафоны, спецыяльнае аварыйна-ратавальнае, альпінісцкае абсталяванне. Гатовыя работнікі атрада і да аказання медыцынскай дапамогі, як тэрапеўтычнай, так і рэанімацыйнай», — адзначылі ў прэс-службе.

Беларускі пошукава-ратавальны атрад на базе «ЗУБР» упершыню прайшоў атэстацыю ў 2013 годзе. Ён здольны праводзіць найбольш складаныя аперацыі пры разборы завалаў і ратаванні пацярпелых і быў атэставаны як атрад цяжкага класа і ўключаны ў пералік атрадаў, які рэкамендуецца ААН для рэагавання на надзвычайныя сітуацыі ва ўсім свеце. У 2018 годзе «ЗУБР» паспяхова прайшоў пераатэстацыю і пацвердзіў свой клас.

Пасля прыбыцця ў Кахраманмараш беларускія ратавальнікі з пошукавым сабакам сумесна з атрадам AFAD прыступілі да ажыццяўлення аварыйна-ратавальных работ. Пры разборы завалу будынка была знойдзена дзяўчына. Спачатку з ёй быў устаноўлены гукавы кантакт, праведзены работы па ўладкаванні лазаў праз будаўнічыя канструкцыі. На выратаванне спатрэбілася 4 гадзіны.

Надзвычайны і Паўнамоцны Пасол Турэцкай Рэспублікі ў Рэспубліцы Беларусь Мустафа Азджан выказаў удзячнасць народу Беларусі за салідарнасць у гэты складаны для краіны час у эфіры тэлеканала СТБ. Дыпламат заўважыў, што «Беларусь для нас — сапраўдны сябар, прысутнасць якога дапамагае перажываць усе гэтыя нягоды».