Еўропа прайграла сутычку за ўкраінскія нетры

Імклівымі геапалітычнымі ўзрушэннямі запомніўся люты гэтага года. Спачатку тэлефонная размова Дональда Трампа і Уладзіміра Пуціна, затым сустрэча дэлегацый Расійскай Федэрацыі і ЗША ў Саудаўскай Аравіі і напрыканцы рахунак за фінансавую дапамогу і патрабаванні доступу да ўсіх прыродных рэсурсаў, які выставіў Трамп Украіне. Усё гэта паасобку і разам выклікала сапраўдны шок і прыступы істэрычнай панікі ў заходняй палітычнай эліты. 

З чым жа звязаная такая неадэкватная рэакцыя Захаду і якія мэты пераследуюць на самай справе еўрапейцы і амерыканцы?

Адразу варта ўдакладніць, што Трамп далёка не такі альтруіст-міратворац, як можа здацца. Ім кіруюць куды больш сур’ёзныя і прагматычныя мэты.

Па-першае, яго дзеянні прадыктаваныя падрыхтоўкай да прамежкавых выбараў у Кангрэс, якія пройдуць ужо ў лістападзе 2026 года. Па амерыканскіх законах гэтыя выбары праводзяцца ў сярэдзіне чатырохгадовага тэрміну паўнамоцтваў прэзідэнта. Таму, калі Трамп не выканае свае абяцанні, у прыватнасці завяршыць канфлікт ва Украіне на працягу года і аздаравіць амерыканскую эканоміку, то пад ударам апынецца не толькі ён, але і ўсе рэспубліканцы, што можа прывесці іх да страты кантролю адразу над дзвюма палатамі парламента. І для такога сцэнарыя ёсць усе падставы, бо, паводле статыстыкі, партыя прэзідэнта вельмі часта губляе месцы ў Палаце прадстаўнікоў і Сенаце ў выніку такіх прамежкавых выбараў.

Да таго ж значнай датай у амерыканскай палітыцы выступаюць першыя 100 дзён прэзідэнцтва. Ужо цяпер дэмакраты, якія прайгралі па ўсіх франтах з іх ліберальнай тэматыкай і падначаленымі ім СМІ, збіраюць кампрамат на Трампа і рыхтуюць «інфармацыйны ўдар» па выніках першых ста дзён яго кіравання. Ратуе яго пакуль тое, што ў дэмакратаў няма такога харызматычнага і папулярнага партыйнага лідара, які змог бы цягацца з рэспубліканцам.

Па-другое, нарастальнае супрацьстаянне з Кітаем змушае ЗША шукаць дадатковыя крыніцы атрымання розных рэдказямельных металаў. Гэта група з 17 хімічных элементаў, якія адыгрываюць ключавую ролю ў сучасных тэхналогіях: электроніцы, вытворчасці магнітаў і высокадакладных прыбораў, аэракасмічнай, аўтамабільнай, ваеннай і хімічнай галінах.

Асноўным сусветным пастаўшчыком гэтых выкапняў сёння з’яўляецца Кітай — да 70 % ад агульнага аб’ёму вытворчасці. Таму ў ходзе маючага адбыцца эканамічнага супрацьстаяння Паднябесная цалкам можа перакрыць для ЗША паток гэтых рэсурсаў. Што будзе ў такім выпадку з амерыканскай эканомікай і яе асобнымі галінамі, застаецца толькі здагадвацца. Такім чынам, зразумела, чаму Трамп удзяляе настолькі вялікую ўвагу гэтаму пытанню.

Што датычыцца Украіны і яе запасаў рэдказямельных металаў, то яна нават не ўваходзіць у першую дваццатку краін, а ўлічваючы, што Расія кантралюе значныя тэрыторыі Данбаса, дзе адзначаюцца запасы гэтых запатрабаваных выкапняў, то месца Украіны яшчэ ніжэй. Хутчэй за ўсё Трамп вырашыў узяць з «Незалежнай» усё, што можа дастацца... еўрапейцам. І такім чынам аслабіць свайго эканамічнага канкурэнта. Паколькі не сакрэт, што менавіта вядучыя краіны Еўрасаюза прэтэндавалі на нетры Украіны і нават падпісалі з ёй у 2021 годзе мемарандум аб узаемаразуменні.

Паводле гэтага дакумента, Еўрасаюз забяспечваўся «крытычна важнымі прыроднымі рэсурсамі» ўкраінскага паходжання. Хоць тады Еўракамісія вуснамі свайго прадстаўніка Тома Рэнье і заявіла, што «гаворка ідзе аб супрацоўніцтве з Украінай, а не аб уступленні ў канкурэнцыю, у прыватнасці са Злучанымі Штатамі», але ў Вашынгтоне ўсё выдатна зразумелі і вырашылі перакрыць кісларод еўрапейскім канкурэнтам. І з падпісаннем цяперашняга амерыкана-ўкраінскага дакумента, па якім практычна ўсе карысныя выкапні Украіны будуць належаць ЗША, выдатна з гэтым справіліся.

У перспектыве амерыканцы і далей будуць аслабляць Еўропу як у эканамічным, так і ў палітычным плане. Усё гэта дазволіць Трампу рэалізаваць свае мары: прыбраць да рук багатую на карысныя выкапні, у тым ліку і на рэдказямельныя металы Грэнландыю.

А вось ва ўзаемаадносінах з Расійскай Федэрацыяй па пытанні доступу да карысных выкапняў у Злучаных Штатаў абсалютна іншы падыход. Тут адыгрываюць ролю дзве акалічнасці.

Першая з іх — Расія зусім не марыянетачная Украіна ці васальная Еўропа, а звышдзяржава з сучаснай арміяй, ядзернай зброяй і магутным ваенна-прамысловым комплексам.

Другая акалічнасць — на расійскай тэрыторыі знаходзяцца найвелізарнейшыя запасы карысных выкапняў. Па тых жа рэдказямельных металах, напрыклад, Расія займае чацвёртае месца ў свеце.

У сваю чаргу, і Масква зацікаўлена ў супрацоўніцтве з Вашынгтонам. І тут асноўная прычына крыецца ў неабходнасці прыцягнення інвестыцый і тэхналогій для здабычы і апрацоўкі рэдказямельных металаў. Невыпадкова Уладзімір Пуцін заявіў, што Расійская Федэрацыя гатовая працаваць з амерыканцамі па рэдказямельных металах, у тым ліку на новых тэрыторыях. І гэтую заяву расійскага лідара заўважылі за акіянам.

Выступаючы на брыфінгу на youtube-канале Белага дома Трамп падкрэсліў, што «хацеў бы купляць мінералы на расійскай зямлі, бо Расія валодае велізарным запасам рэдказямельных металаў і іншымі каштоўнымі рэсурсамі».

І па-трэцяе, чаму ЗША так паскараюць працэс перагавораў? Гэта досыць складаная эканамічная сітуацыя, у якую Злучаныя Штаты трапілі дзякуючы кіраванню дэмакратаў з іх павальным крадзяжом і бескантрольнымі выдаткамі бюджэтных сродкаў. Усё гэта прывяло да таго, што столь знешняга доўгу дасягнуў фантастычнай лічбы ў 36 трыльёнаў долараў, або звыш 123 % усяго ВУП краіны!

Характэрна, што выдаткі ўрада значна перавышаюць даходы, якія атрымлівае бюджэт ужо вось на працягу 23 гадоў. Апошні раз прафіцыт бюджэту ЗША адзначаўся ў 2001 годзе. Таму Вашынгтону даводзіцца браць у доўг яшчэ і яшчэ, усё больш і больш, каб папоўніць казну і закрыць бюджэтны дэфіцыт. І хоць наяўнасць дзярждоўгу, няхай і ў такім вялікім дачыненні да ВУП, і не кажа аб неадкладным эканамічным краху краіны, аднак працэнтныя плацяжы па дзяржаблігацыях вымушаюць Трампа шукаць магчымасці папаўнення бюджэту. Менавіта таму амерыканскі лідар практычна адразу пасля інаўгурацыі запатрабаваў ад Украіны вяртання выдзеленых сродкаў, прычым яшчэ з працэнтамі. 

Гэта значыць, за кожны долар дапамогі, выдзелены Кіеву, ён хоча атрымаць два!

Акрамя таго, для змены гандлёвага дысбалансу Трамп мае намер увесці гандлёвыя пошліны супраць Канады, Кітая і Еўрасаюза, прычым вельмі немалыя.

Што датычыцца палітычнага істэблішменту Еўрасаюза, Паўночнай Еўропы і Вялікабрытаніі, асабліва яго найбольш ашалелай русафобскай часткі, то для яго крокі Трампа смерці падобныя. І ў першую чаргу гэта датычыцца магчымай агалоскі аб фінансавых махінацыях еўрапейскіх эліт, аб створаных імі крымінальных схемах па адмыванні грошай — як амерыканскіх, так і непасрэдна саміх еўрапейскіх падаткаплацельшчыкаў. Бюракраты па ўсёй Еўропе баяцца, што можа з’явіцца аналаг амерыканскага Дэпартамента эфектыўнасці дзяржаўнага кіравання ЗША (DOGE) і выявяцца такія факты крадзяжу і махлярства, што ўвесь свет проста ахне. Маштабы еўрапейскай карупцыі, асабліва брусельскіх чыноўнікаў, могуць аказацца такімі, што памеркнуць нават апошнія расследаванні DOGE. А гэта ўсё ставіць пад удар палітычную будучыню кіраўніцтва пераважнай большасці краін Еўропы.

Ужо цяпер пачынаюць усплываць вельмі непрывабныя факты. У прыватнасці, Еўрапейскае бюро па барацьбе з махлярствам (OLAF) запатрабавала ад Польшчы вярнуць украдзены 91 мільён еўра, прызначаны для набыцця і дастаўкі электрагенератараў на Украіну.

Акрамя таго, як піша польскае выданне Onet, «звязаныя з польскай партыяй „Права і справядлівасць“ (PіS) асобы падазраюцца ў незаконным прысваенні сродкаў, выдаткаваных на антырасійскую кампанію». Паводле звестак выдання, было ўкрадзена каля 6 мільёнаў долараў, выдаткаваных канцылярыяй прэм’ер-міністра Польшчы на кампанію StopRussіaNow. Гэтыя грошы трапілі ў кішэні «залатых хлопчыкаў — бізнесоўцаў і сяброў прадстаўнікоў польскага кіраўніцтва»…

Таксама ў Еўрасаюзе выдатна разумеюць, што Трамп будзе актыўна дзейнічаць супраць еўрапейскіх эліт для іх замены на сваіх ідэйных паплечнікаў — правых кансерватараў. А еўрапейскія грамадзяне з-за эканамічных і сацыяльных праблем, гвалтоўнага ўкаранення ліберальнага парадку дня ўжо даведзены да такога стану, што правыя кансерватары непазбежна будуць набіраць вагу і ў выніку апынуцца ва ўладзе ў многіх краінах. Дастаткова ўспомніць апошнія выбары ў нямецкі Бундэстаг, дзе «альтэрнатыва для Германіі», якую ўлады палівалі ўсялякімі памыямі і называлі то «прафашысцкай», то «прарасійскай», заняла другое месца на выбарах у парламент, паказаўшы самы маштабны прырост выбаршчыкаў. Для Бруселя такі расклад, як страшны сон, таму што правыя вельмі скептычна ставяцца да Еўрасаюза.

Што датычыцца непасрэдна падпісання дагавора паміж ЗША і Украінай, па якім Вашынгтон атрымае практычна непадзельны доступ да ўкраінскіх прыродных рэсурсаў, то тут выразна прасочваецца палітычны і эканамічны пройгрыш Еўрасаюза, які імкнуўся забяспечыць сабе танныя пастаўкі крытычна важнай сыравіны (напрыклад, такой як літый), каб не толькі паменшыць сваю залежнасць ад кітайскіх пастаўшчыкоў, але і знізіць залежнасць ад выкапнёвага паліва.

Аднак дзеянні Трампа практычна цалкам пазбавілі Еўрасаюз доступу да запасаў рэдкіх і рэдказямельных металаў на тэрыторыі Украіны. Нават слёзныя галашэнні міністра абароны Францыі Лекарню аб тым, што французская сістэма абароны мае патрэбу ў рэсурсах, якія неабходныя для сістэмы ўзбраенняў, не толькі на найбліжэйшыя гады, але і на 30–40 гадоў наперад, а таксама вернападданніцкія візіты ў Вашынгтон Макрона і Стармера не дапамаглі Еўропе дамагчыся саступак у Трампа.

Сяргей Чычылаў
Звязда, 28 лютага 2025