Шлях да выраджэння. Чаму вымірае Латвія?

Паводле даных Цэнтральнага статыстычнага ўпраўлення Латвіі, за дзевяць месяцаў гэтага года ў прыбалтыйскай краіне зарэгістравана 10 822 немаўляты, што на 1741 дзіця або на 13,9 працэнта менш, чым за адпаведны перыяд летась. «У кожным месяцы 2023 года нараджалася менш дзяцей, чым у адпаведным месяцы 2022 года, прычым, акрамя таго, што штомесячныя паказчыкі былі меншыя, чым год таму, яны таксама былі самымі нізкімі за апошнія 100 гадоў», — канстатавалі ў ЦСУ. Пры гэтым летась у Латвіі ўжо была зарэгістравана самая нізкая нараджальнасць за апошнія 100 гадоў — 15 954 нованароджаных, што на 8,4 працэнта менш, чым у 2021 годзе. Атрымліваецца, што ўсё ідзе да таго, што сумны рэкорд сёлета будзе «абноўлены». Трагічная тэндэнцыя, на жаль, працягваецца — з кожным годам дэмаграфічная сітуацыя ў прыбалтыйскай краіне ўскладняецца (хаця, здавалася б, куды ўжо горш). Чаму ж вымірае Латвія?

Латвія — абсалютны сусветны лідар па зніжэнні колькасці насельніцтва. Такую выснову можна зрабіць, зыходзячы з дэмаграфічных даных за 2021 год у кантэксце апошніх 50 гадоў, піша партал Delfі са спасылкай на газету Dіena. Як адзначыла выданне, ніводная іншая краіна свету з 1970-х гадоў не перажывала такога значнага скарачэння колькасці насельніцтва, як Латвія. Як раней паведамілі газета Dіena і часопіс Dіenas Bіzness, у 2021 годзе Латвія заняла трэцяе месца ў свеце па росце смяротнасці ў параўнанні з 2020-м. Відавочна, што сітуацыя зусім не палепшылася. Як адзначаюць эксперты, у Латвіі цягам амаль 35 гадоў і баланс міграцыі, і натуральны рост насельніцтва былі адмоўнымі, што вызначала бесперапыннае скарачэнне колькасці насельніцтва. Паводле даных Цэнтральнага статыстычнага бюро, у мінулым годзе на кожныя 1000 чалавек у Латвіі прыпадала 16,4 памерлых і 8,5 немаўлят.

Член латвійскай палітычнай партыі «Cтабільнасць!» (Stabіlіtateі!) Андрэй Казлоў параўнаў дэмаграфічны крызіс з вайсковымі стратамі, паведаміў латвійскі партал Press. Па словах Андрэя Казлова, ніякіх уважлівых прычын для такога спаду нараджальнасці няма. «Відаць, проста для моладзі ў Латвіі створаны такія ўмовы, што яна масава пакідае краіну», — выказаў меркаванне ён. Палітык заклікаў улады «перастаць змагацца з помнікамі, з навучаннем у школах на роднай мове, а засяродзіцца на тым, каб утрымаць маладых людзей у Латвіі, якія яшчэ засталіся». Як піша «Новая газета — Балтыя», паводле апошніх звестак, на 1 кастрычніка колькасць насельніцтва краіны складала 1,87 мільёна чалавек, што на 14,6 тысячы менш, чым на 1 студзеня.

Экс-кіраўнік Цэнтра па справах дэмаграфіі Імант Парадніекс падкрэсліў парталу LSM. lv, што сумарны каэфіцыент нараджальнасці для ўзнаўлення насельніцтва павінен быць каля 2–2,5. Паводле яго слоў, пры такой «немэтазгоднай» палітыцы, якая праводзіцца зараз у краіне, нават захаваўшы каэфіцыент нараджальнасці 1,5, да 2030 года ў Латвіі будзе нараджацца яшчэ менш дзяцей, чым зараз. «Самае важнае, што дзяржава павінна даваць выразны сігнал усім тым, хто хоча ці можа хацець у будучыні мець дзяцей, што ёсць палітыка падтрымкі з боку дзяржавы, што яна пашыраецца, асабліва ў крызісных сітуацыях», — адзначыў Імант Парадніекс.

Паводле меркавання саветніка міністра дабрабыту па пытаннях палітыкі ў сферы правоў дзяцей Лігі Абаліні, паказчыкі нараджальнасці ў Латвіі не былі ніколі такімі кепскімі. І перспектывы зусім не абнадзейваюць, «таму што памяншаецца колькасць тых, каму зараз 20-25 гадоў, хто праз 10 гадоў дасягне фертыльнага ўзросту». «Я падлічыла, што за 10 гадоў жанчын такога ўзросту ў Латвіі будзе на 10 працэнтаў менш. Гэта значыць, мы пойдзем у мінус колькасна», — адзначыла дэмограф. Прычым сітуацыю не вырашыць толькі выплатамі бацькам. «Ёсць шэраг фактараў, якія ўплываюць на намер людзей нараджаць дзяцей. Дабрабыт, задавальненне ад пражывання ў краіне са сваімі дзецьмі. Гэта не толькі фінансавая падтрымка, універсальная, але і індывідуальная. Не толькі ў момант нараджэння дзіцяці, але і ў наступныя гады», — лічыць Ліга Абаліня. Інакш кажучы, цяпер у Латвіі няма выразнай дзяржаўнай дэмаграфічнай палітыкі. У афіцыйнай Рыгі іншыя прыярытэты, кшталту мілітарызацыі. Дэмаграфіі сярод іх месца не знайшлося.

Мужчыны ў Латвіі ў сярэднім жывуць 68,6 года, піша ў дэмаграфічным аглядзе для Dіena Юрыс Пайдэрс. «Па чаканай працягласці жыцця мужчын, якія нарадзіліся ў 2021 годзе, Латвія не дзяржава Еўрапейскага Саюза, але і не лацінаамерыканская або арабская. Нават у спустошанай грамадзянскай вайной Сірыі яна большая, чым у Латвіі! Прынцыповае пытанне да ўлады: якія рашэнні выклікалі такія катастрафічныя наступствы і хто за гэты адказны».

Заснавальнік дабрачыннага фонду Vіtolu fonds прадпрымальнік Віліс Вітолс даў змрочны прагноз. «Я зрабіў зусім прасценькую таблічку ў „Эксэлі“, дзе выкарыстоўваў даныя за мінулы год, колькі ў нас было жыхароў на канец года, колькі нарадзілася і колькі памерла. Нарадзілася прыкладна 15 тысяч, памерла 30 тысяч. Сёлета лічбы будуць яшчэ горшыя. Калі такое ж скарачэнне будзе кожны год, праз 400 год нас у Латвіі будзе ўсяго 78 тысяч».

Прыняцце заходніх каштоўнасцяў у хуткім часе прывядзе Латвію да выраджэння нацыі. Як адзначыў Baltnews дэпутат расійскай Дзярждумы Віталь Мілонаў, улады Латвіі ўласнаручна прывялі рэспубліку ў заняпад.

«Латвійская Рэспубліка, на жаль, стварыла настолькі непрымальныя ўмовы для жыцця сваіх грамадзян, што яны адтуль з’язджаюць. На жаль, гэта несуцяшальны факт: Латвія пусцее, Латвія вымірае як дзяржава. І вінаваты ў гэтым не сусветны працэс, не крызіс, не каранавірус, а вінаваты ў гэтым урад Латвіі, выключна ён», — сказаў дэпутат.

Як адзначыў Віталь Мілонаў, урад Латвіі выбраў няправільную стратэгію — не развіцця, а існавання, якая наносіць каласальную шкоду не толькі суверэнітэту балтыйскай рэспублікі, але і культуры і мове. У Латвіі каторы год фіксуецца антырэкорд па нараджальнасці. Аднак замест таго каб вырашаць пытанне з дэмаграфіяй, латвійскія ўлады легалізуюць аднаполыя шлюбы. Дэпутат Дзярждумы заўважыў, што Латвія ўжо стала на шлях выраджэння нацыі і вынікі будуць несуцяшальныя. Віталь Мілонаў таксама адзначыў бядотнае становішча Латвіі, якое не хоча прызнаваць урад балтыйскай краіны. «Каму цікавая Латвія цяпер? Нікому. Наогул. І самае галоўнае, што ім зразумела было: Латвія нецікавая найперш іх старэйшым партнёрам у Еўрасаюзе, таму што яны маюць стасункі з ёй толькі ў рамках нейкай салідарнасці. Яе статус мала чым адрозніваецца ад тых, хто мае патрэбу ў Гане або ў Гамбіі, для якіх Еўрасаюз спрабуе сабраць дапамогу. Гэта значыць, яна бесперспектыўная — укладваць у Латвію няма ніякай неабходнасці». Па словах Мілонава, толькі адна будучыня чакае балтыйскую краіну — падабенства буфернай зоны, аснова якой ужо закладзена.

Ваенна-палітычны эксперт і блогер Міхаіл Ануфрыенка на YouTube-канале БелТА падзяліўся меркаваннем аб тым, што ў краінах Балтыі ўлада і народ паступова аказваюцца падзеленымі: «Я зараз гляджу, як мае сябры з Латвіі паволі выбіраюцца сюды. Як гэта так? Траціна насельніцтва ў мірны час знікла. Улічваючы ўзровень жыцця, улічваючы, колькі яны плацяць за жыллё, квартплату, камуналку. Насамрэч гэта проста наглядная дэманстрацыя таго, як паступова ўлада і народ аказваюцца падзеленыя. Гэта значыць, ты можаш выхаваць што заўгодна, і на публіку людзі будуць казаць таксама што заўгодна. Таму што там інфармацыйны купал і карныя службы працуюць больш чым добра. Ізноў жа, пазасудовыя расправы ніхто не адмяняў: проста рахункі пазакрываліся, банкі выкінулі, і — да пабачэння — застаўся без капейкі да існавання. Гэта робіцца ў пазасудовым парадку. Цяпер гаворка ідзе пра тое, што наогул будуць высяляць людзей, якія недастаткова добра ведаюць мову. Нонсэнс. Я імкнуся заўсёды выкарыстоўваць крыніцы таго боку. І, паводле дадзеных Еўрастата, на працягу многіх гадоў тры колішнія прыбалтыйскія „тыграняці“ лідзіруюць у Еўропе па алкагалізме, смяротнасці і колькасці самагубстваў. Адкуль гэта ўзялося? Не проста ж так. А таму што людзі дрэнна жывуць, таму што не падабаецца. Яны могуць гаварыць на публіку што заўгодна, публікаваць любыя статданыя. А гэта даныя Еўрастата, гэта не нашы. Людзі бягуць адтуль».

З-за дэмаграфічнага крызісу Латвія сутыкнулася з вострым недахопам спецыялістаў. Пра гэта заявіў прэзідэнт Латвійскай гандлёва-прамысловай палаты (ЛГПП) Яніс Эндзіньш у эфіры Латвійскага радыё 4, паведаміў партал Rus. LSM. lv. Паводле яго слоў, недахоп працоўнай сілы адбываецца ва ўсіх галінах эканомікі. «Мы бачым гэта не ў нейкай адной або дзвюх галінах, недахоп паўсюль», — сказаў кіраўнік ЛГПП. Эндзіньш лічыць, што Латвіі неабходна шукаць спецыялістаў у асноўным у так званых трэціх краінах, «якія не з’яўляюцца краінамі Еўрасаюза».

Кіраўнік Латгальскага цэнтра прадпрымальніцтва Андрыс Куцынс паскардзіўся, што ўсходняя вобласць рэспублікі Латгалія сутыкнулася з высокім узроўнем беспрацоўя з-за таго, што большая частка супрацоўнікаў — пажылыя, і гэтыя людзі «проста фізічна не могуць выносіць такую цяжкую працу на канвееры па восем гадзін штодня пяць дзён у тыдзень». Ён адзначыў, што попыт на працоўную сілу па некаторых прафесіях перавышае прапанову. Найбольш востра гэта адчуваецца ў металаапрацоўчай, швейнай, лёгкай і харчовай прамысловасці. Паводле ацэнкі спецыялістаў, Латвіі патрэбны 300-400 тысяч чалавек актыўнага працаздольнага ўзросту ў перыяд да 2030 года.

Як паведаміў БелТА навуковы супрацоўнік Інстытута філасофіі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі палітолаг Пётр Пятроўскі, латвійскі ўрад «фактычна падпарадкаваны калектыўнаму Захаду і насуперак нацыянальным інтарэсам праводзіць антылатвійскую палітыку. Гэтая палітыка яшчэ і антыгуманітарная, антылагістычная». Афіцыйная Рыга працягвае здзекавацца з бежанцаў. Стала вядома, што Галоўнае следчае ўпраўленне Следчага камітэта Беларусі працягвае расследаванне крымінальнай справы ў дачыненні да службовых асоб Латвіі за здзяйсненне злачынстваў супраць бяспекі чалавецтва. Аб гэтым БелТА паведамілі ў Следчым камітэце. Як адзначылі ў следчым ведамстве, улада гэтай краіны адабрала жыцці 17 замежнікаў, якія спрабавалі ўз’яднацца са сваімі роднымі ў Еўропе. Акрамя таго, ёсць сотні замежнікаў, якія сутыкнуліся з актамі жорсткасці і гвалту з боку нацыяналістычных і ксенафобскіх узброеных груповак на тэрыторыі Латвіі.

Паводле дадзеных следства, беларускія памежнікі знайшлі групу змардаваных і збітых мігрантаў з пяці чалавек, якія па розных прычынах спрабавалі трапіць на тэрыторыю Германіі і Францыі. Падчас апытання замежнікі распавялі аб тым, што знаходзіліся ўжо на тэрыторыі Латвіі, калі іх дагналі ўзброеныя людзі ў форме і сталі збіваць нагамі, рукамі, дубінкамі. Яны таксама выкарыстоўвалі электрашокер і ігнаравалі маленні аб дапамозе. Пасля гэтага пакалечаных мігрантаў звазілі ў канцэнтрацыйны лагер, дзе рвалі іх пашпарты, разбівалі мабільныя тэлефоны і адбіралі грашовыя сродкі. У аднаго з пацярпелых найміты ў форме скралі 2 тысячы долараў.

Сярод замежных заложнікаў у лагеры былі два былыя афганскія афіцэры. Адзін мужчына служыў у паліцыі, а другі — у ваеннай авіяцыі. Яны распавялі, што самыя агрэсіўныя найміты мелі адрозненне: нашыўку з надпісам SІGMA на форменным абмундзіраванні. Па іх словах, менавіта гэтыя злачынцы з’яўляліся асноўнай карнай сілай, білі ўсіх замежнікаў, разбівалі мабільныя тэлефоны і адымалі грошы. Пасля гэтага яны вывозілі збітых заложнікаў да мяжы і пад пагрозай зброяй сілком выштурхвалі іх на тэрыторыю Беларусі.

«Звесткі абставін сведчаць аб тым, што расісцкая палітыка мае не толькі ідэалагічныя пачаткі, але і практычнае прымяненне ў выглядзе арганізаваных тэрыторый, карнай сілы і адладжанай сістэмы фільтрацыі па лякалах СС», — заявілі ў Следчым камітэце.

Цяпер усім замежным мігрантам, выгнаным з Латвіі ў Беларусь, аказана медыцынская дапамога. Іх жыццю і здароўю нічога не пагражае. Следчымі апытаны пацярпелыя, назначаны судова-медыцынскія экспертызы для ўстанаўлення ступені цяжкасці цялесных пашкоджанняў. Следчым камітэтам даецца прынцыповая прававая ацэнка дзеянням службовых асоб, якія маюць дачыненне да падобнага роду інцыдэнтаў.