Чаму Эстонію накрыла хваля пратэстаў?

У Эстоніі праходзіць бестэрміновая забастоўка настаўнікаў. Пра гэта паведаміў гарадскі партал навінаў Таліна Stolіtsa. ee. Эстонскі ўрад не выканаў абяцанне па павышэнні заработнай платы работнікам сферы адукацыі, лічаць у Саюзе работнікаў адукацыі Эстоніі (EHL), якія выступілі ініцыятарамі забастоўкі.

Яна ахоплівае як агульнаадукацыйныя, так і прафесійна-тэхнічныя навучальныя ўстановы. Акрамя павышэння аплаты працы прадстаўнікі арганізацыі лічаць неабходным заключэнне калектыўнага дагавора, які выключыў бы паўтарэння сітуацыі з пратэстамі. EHL спадзяецца на прадукцыйныя перагаворы з уладамі, у прыватнасці з Міністэрствам адукацыі і навукі. Як паведаміў старшыня Саюза работнікаў адукацыі Эстоніі Рээма Вальтры, колькасць удзельнікаў забастоўкі можа перавысіць 20 тысяч чалавек.

Пакуль афіцыйны Талін канструктыўна не адрэагаваў на запыты настаўнікаў, якія папросту даведзеныя да адчаю. У іх падтрымку таксама выступілі і работнікі іншых галін. Чаму Эстонію накрыла хваля пратэстаў, чаго чакаць надалей?

Сотні людзей сабраліся днямі перад будынкам Рыйгікогу (аднапалатны парламент Эстоніі), каб пратэставаць супраць адмены абяцанага настаўнікам павышэння заробку. У педагогаў была надзея, што такія акцыі прымусяць урад стрымаць свае перадвыбарныя абяцанні. Як адзначыў старшыня Саюза работнікаў адукацыі Эстоніі Рээма Вальтры, «заключанае летась вясной кааліцыйнае пагадненне адпавядала чаканням настаўнікаў і правільна ўлічвала неабходнасць канкурэнтаздольнасці заработнай платы». «Але потым урад даў зразумець, што плануе парушыць пагадненне і нават замарозіць заробкі на гады. Таму большасць настаўнікаў вырашылі, што нішто не дапаможа, акрамя забастоўкі», — адзначыў Вальтры.

Раней паміж работнікамі адукацыі і ўладамі была дасягнута дамоўленасць, згодна з якой заработная плата настаўнікаў павінна была вырасці да ўзроўню 120 працэнтаў ад сярэдняй па краіне. Летась яна складала 111 працэнтаў. Аднак улады вырашылі праіндэксаваць памер штомесячнага даходу на 1,7 працэнта. Таму арганізацыі, якія прадстаўляюць інтарэсы настаўнікаў, дапусцілі правядзенне забастоўкі. «Настаўнікам вельмі канкрэтна было абяцана павышэнне зарплаты як да, так і адразу пасля выбараў. Цяперашняя нявызначаная сітуацыя не аказвае станоўчага ўплыву на матывацыю, задаволенасць працай і не дае ніякай упэўненасці ў будучыні, на думку педагогаў», — адзначыў інфармацыйны партал Uued uudіsed esіleht.

Старшыня Цэнтральнага саюза прафсаюзаў Кая Васьк у сваёй прамове на пікеце на Тоомпеа адзначыла, што ўсе жадаюць, каб іх дзеці атрымалі добрую адукацыю, паведаміў партал Эстонскага нацыянальнага тэлерадыёвяшчання ERR. «Настаўнікі заслугоўваюць таго, каб мець годны заробак», — адзначыла яна, нагадаўшы, што многія педагогі вымушаны працаваць звышурочна, каб неяк звесці канцы з канцамі.

Старшыня Эстонскага саюза тэатраў Герт Раўдсеп сказаў, што работнікі тэатра прыйшлі на пікет, каб выказаць настаўнікам падтрымку: «Тэатральныя калектывы не апасаюцца, што вы забярэце ў нас грошы. У нас іх проста няма». Настаўнік гімназіі Індрэк Рыйгор адзначыў, што на настаўніках ляжыць вялікая адказнасць за будучыню Эстоніі. Пры гэтым ён нагадаў, што палітыкі дзесяцігоддзямі не маглі дамовіцца аб тым, як арганізаваць жыццё ў сферы адукацыі. «У школе за дрэнна выкананую работу ставяць адзінку, на выпраўленне гэтай адзнакі даецца два тыдні. Калі ўрад выправіць сваю дрэнную работу?» — задаецца пытаннем ён. Да мікрафона выйшаў таксама былы міністр адукацыі Тыніс Лукас. Ён прызнаў, што як былы настаўнік і міністр адчувае віну за сітуацыю, якая склалася.

На мітынг прыехалі пяць педагогаў са школы Ярвекюла воласці Раэ. Настаўнікі спадзяваліся, што пратэсты змогуць аказаць дастатковы ціск на ўрад і ў канчатковым выніку прымусіць выканаць абяцанні. «Калі забастоўка не задаволіць патрабаванні настаўнікаў, я дакладна не буду працаваць настаўнікам да выхаду на пенсію. Работа мне вельмі падабаецца, але нагрузка і нізкая зарплата мяне выпальваюць», — сказала ERR саракагадовы педагог, якая прыехала з Ыйсмяэ. Яна заўважыла, што на працягу тыдня ў настаўнікаў не застаецца часу на сябе. Выкладчык англійскай мовы адной са школ у Ыйсмяэ, якая прапрацавала настаўнікам 18 гадоў, прызналася, што высокае напружанне на працы прымусіла яе прымаць антыдэпрэсанты.«Кожны трэці педагог, якога я ведаю, прымае антыдэпрэсанты», — заўважыла яна.

Па словах Рээма Вальтры, асноўная прычына забастоўкі заключаецца ў тым, што ў Эстоніі не хапае настаўнікаў і гэта стварае пагрозу падзення якасці адукацыі ў бліжэйшыя гады. «З кожным годам колькасць некваліфікаваных настаўнікаў павялічваецца. І калі мы дазволім якасці адукацыі ўпасці, то ў далейшым не будзе эканамічнага росту і павялічваць паступленне грошай у бюджэт можна будзе толькі за кошт павышэння падаткаў», — лічыць Вальтры.

Ён заявіў, што паступае ўсё больш сігналаў аб тым, што баставаць давядзецца яшчэ даўжэй. «Баставаць трэба некалькі тыдняў. Атрыманне настаўнікамі заробку за гэты час будзе залежаць ад пагаднення, дасягнутага пасля забастоўкі. Настаўнікам і кіраўніцтву [школ] мае сэнс дамовіцца аб тым, што незавершаная падчас забастоўкі вучэбная работа будзе выканана пазней. І калі настаўнік будзе выконваць дадатковую працу, то яму будзе выплачана за яе ўзнагароджанне. А калі нейкае самакіраванне палічыць, што не трэба наганяць прапушчанае, то гэта яго права, але тады мясцовае самакіраванне павінна само растлумачыць бацькам, чаму яно карае дзяцей», — сказаў ён.

Па словах Вальтры, Партыя рэформаў, якая ўзначальвае ўрад, не хоча прызнаваць маштаб праблемы. «Частка ўрада вырашыла, што неабходна паставіць часткі грамадства на месца. Маўляў, улада ў нашых руках, і мы паставім вас на месца», — заявіў ён.

Як вядома, раней прэм’ер-міністр Эстоніі Кая Калас адмовілася выдзеліць сродкі на павышэнне заробкаў настаўнікам, нягледзячы на просьбы міністра адукацыі краіны. Пра гэта паведаміла Baltnews.

Па словах прэм’ера, калі міністр адукацыі лічыць павышэнне даходаў педагогаў сваім прыярытэтам, то яна павінна сама знайсці грошы ў сваім ведамстве. Ва ўрадзе не прыйшлі да дамоўленасці наконт павышэння заробкаў настаўнікам, бо прэм’ер-міністр краіны не была згодная са зробленымі прапановамі.

Прэзідэнт Эстоніі Алар Карыс заявіў у сацсетках, што цяперашняя забастоўка настаўнікаў ілюструе няздольнасць прыйсці да пагаднення. Ён лічыць, што сённяшнія дзеянні і заявы фарміруюць сітуацыю не толькі на гэты год або на найбліжэйшыя тры гады, але як мінімум на дзесяцігоддзе. Карыс напісаў, што станоўча тое, што апошнія тыдні аб рабоце настаўнікаў гавораць больш, чым раней. І аб тым, што ўтрымлівае настаўнікаў у гэтай прафесіі, і аб тым, што прымушае іх задумацца аб сыходзе.

«На жаль, мы ўжо шмат гадоў назіраем, што сотні педагогаў кожны год кідаюць выкладанне, незалежна ад таго, прапрацавалі яны ў школе некалькі гадоў ці два дзесяцігоддзі. Прычыны розныя, але вынік адзін — апорныя канструкцыі нашай адукацыі становяцца ўсё больш крохкімі, — заўважыў Карыс. — Гэтыя апасенні вядомыя ўжо даўно, але, магчыма, мы проста занадта доўга думалі замест таго, каб дзейнічаць, і вось дзе мы зараз знаходзімся. Але сітуацыя найбольш ілюструе няздольнасць дамаўляцца, якая становіцца хранічнай у эстонскім грамадстве. І справа тут не толькі ў трывогах настаўнікаў».

На думку міністра ўнутраных спраў Лаўры Ляэнэметса, забастоўка з’яўляецца заключным этапам няўдалых перагавораў і да яе трэба паставіцца сур’ёзна. «Пытанне тут у тым, якое грамадства мы хочам: згуртаванае і моцнае, ці грамадства, у якім урад не цікавіцца чыімі-небудзь праблемамі і бедамі. Чым мацнейшае грамадства, тым мацнейшая бяспека», — адзначыў Ляэнеметс. Калі забастоўка праваліцца і ўрад не прыйдзе да пагаднення, гэта выкліча вялікае сацыяльнае расчараванне, якое разарве грамадства на часткі, дадаў міністр унутраных спраў.

Старшыня апазіцыйнай партыі «Айчына» і член Рыйгікогу Урмас Рэйнсалу лічыць, што няздольнасць урада дамовіцца аб павышэнні заробкаў настаўнікам прыводзіць да значнага росту сацыяльнай няўстойлівасці. Рэйнсалу напісаў у сацыяльных сетках, што ўрад, які засядаў дзень пры дні, не змог з-за ўнутраных супярэчнасцяў знайсці рашэнне для заключэння кампрамісу з работнікамі адукацыі і забяспечыць працоўны мір у школах. «Незразумелая буфанада паміж кіруючымі партыямі па гэтым пытанні доўжыцца амаль паўгода. Гэта цалкам супярэчыць разумнаму сэнсу з пункту гледжання кіравання, — адзначыў Рэйнсалу. — Нерашучасць прыводзіць да грамадскага супрацьстаяння замест таго, каб засяродзіцца на ключавых праблемах, звязаных з эканомікай і бяспекай». Як адзначаюць эксперты, калі пратэсты педагогаў прымуць працяглы характар, то ў Эстоніі абвастрацца супярэчнасці паміж рознымі палітычнымі сіламі, бо ў выпадку зрыву адукацыйнага працэсу ва ўсёй краіне ніхто не захоча браць на сябе за гэта адказнасць.

Аднак афіцыйны Талін мае зусім іншыя прыярытэты. Прэм’ер-міністр краіны Кая Калас заявіла, што акцыі пратэсту не прынясуць ніякага плёну. «Ва ўрада няма асобнага кашалька. І з гэтым зараз складана. Нас чакаюць вялікія выдаткі ў сувязі з бяспекай. Мы павінны зрабіць захады, каб перажыць цяжкія часы», — адзначыла кіраўнік урада.

Для павышэння заробкаў дзяржбюджэту трэба выдзеліць суму ў памеры 10 мільёнаў еўра, аднак ва ўрадзе палічылі, што такіх сродкаў няма. Тым часам улады Эстоніі знаходзяць грошы для мілітарызацыі краіны. Згодна з зацверджанай канцэпцыяй дзяржбюджэту на 2024 год, гэты артыкул выдаткаў упершыню перавысіць 3 працэнты ад ВУП, да якіх дададуцца сродкі на размяшчэнне саюзнікаў. Асігнаванні на абарону складуць 1,33 мільярда еўра (рэкордная сума ў гісторыі краіны), а ў 2024–2027 гадах — амаль 5,6 мільярда. Таксама на закупкі зброі будзе выдзелена больш за палову абароннага бюджэту.

Тым часам стала вядома, што ў Эстоніі будуць узведзены 600 бункераў на граніцы з Расіяй і Беларуссю. Большасць з іх будуць пабудаваны ў павеце Іда-Вірумаа і на паўднёвым усходзе краіны. Частка сховішчаў будуць размешчаны ў раёне Чудскага возера. Аб гэтым паведаміла эстонскае выданне Postіmees. Міністры абароны Эстоніі, Латвіі і Літвы ўзгаднілі ўзвядзенне агульнай абарончай зоны ўздоўж граніц з Беларуссю і Расіяй. Як заявіў кіраўнік мінабароны Эстоніі Хана Пеўкур, будаўніцтва такой лініі абароны — старанна прадуманы праект.

«Акрамя таго, у якасці абарончых збудаванняў будуць устаноўлены рэжучы дрот і так званыя „зубы дракона“, а таксама супрацьтанкавыя міны», — паведаміў парталу ERR намеснік міністра абароны Кайда Тыйтус. Кожны з бункераў плошчай 35 квадратных метраў будзе ўмяшчаць адно аддзяленне салдат колькасцю да 10 чалавек. Тыйтус падкрэсліў, што бункеры можна будзе выкарыстоўваць і ў мірны час.

Адметна, што большасць жыхароў Эстоніі цалкам салідарныя з педагогамі і разумеюць іх матывы. Паводле даных апытання грамадскай думкі, якое было праведзена напярэдадні акцыі пратэсту сацыялагічнай службай Norstat, 67 працэнтаў жыхароў Эстоніі на баку настаўнікаў. Амаль столькі ж рэспандэнтаў (65 працэнтаў) выказаліся за адстаўку Каі Калас з пасады прэм’ер-міністра. Гэта яскрава адлюстроўвае грамадскі настрой, які зусім не на карысць уладам. Так што пратэсны «градус» у Эстоніі захоўваецца.

Аўтар: Пётр Дунько
Звязда, 24 студзеня 2024